Postkantoren van Haarlem deel a

De Postkantoren, Bijkantoren en Postagentschappen van Haarlem: hun poststempels en aantekenstrookjes

Ronald Notenboom, Jan Groenendijk en Ton Dietz, met informatie van de Nederlandse Academie voor Filatelie, afdeling Po & Po en mede-verzamelaars van de Filatelistische Vereniging Op Hoop van Zegels, Haarlem¹.

Juni 2019

Opzet

Dit overzicht van alle postkantoren die er in Haarlem zijn geweest, met de poststempels en aantekenstrookjes die op deze kantoren zijn gebruikt, begint met het hoofdpostkantoor van Haarlem. Daarna volgt een overzicht van alle andere hulp/bijkantoren en postagentschappen die er zijn geweest (en die voor een deel nog bestaan), als vestigingen van de PTT, en/of later TNT Post en/of nog later van PostNL. Daarbij hanteren we een alfabetische volgorde en voor elk postadres een chronologische opzet van de poststempels. Voor de poststempels proberen we zo compleet mogelijk te zijn (al lukt dat nog niet overal, het is en blijft ‘werk in uitvoering’). Bij de aantekenstrookjes geven we per kantoor een of enkele voorbeelden, maar gaan we hier niet in op de vele types die er in omloop zijn geweest. Dat is wellicht iets voor later.

De opzet van de informatie over de postlocaties is dus als volgt, met daarbij de op dit moment bekende looptijden:

• Haarlem hoofdpostkantoor al vóór 1747, maar op diverse locaties

• Floris van Adrichemlaan 1982 –

• Aerdenhout 1908 – 1939 (na 1939 een zelfstandig postkantoor)

• Amsterdamstraat 1970 –

• Baljuwslaan 1968 – 1985

• Prinses Beatrixplein 1960 –

• Belgiëlaan 1963 – 1987

• Bingerweg na 2007

• Bloemendaal 1883-1902 (na 1902 zelfstandig postkantoor)

• Californiëplein 1973 –

• Meester Cornelisstraat 1927 – 1927 en 1957 – 1982

• Generaal Cronjéstraat vanaf 2007

• Deckerstraat 1952 – 1956

• Drossestraat na 2007

• Duinoordstraat 1973 – 1976 en 1982 –

• Eksterlaan na 2007

• Engelenburg 1985 –

• Eysinkweg na 2014

• Gedempte Herensingel 1987 –

• Gedempte Oude Gracht 1982 –

• Geusevesperstraat 1952 – 1963

• Frans Halsstraat 1910 – 1935

• Harmenjansweg vanaf 1983

• Heringaweg na 2014

• Hogerwoerdstraat 1976 – 1982

• Italiëlaan 1987 –

• Jelgersmastraat 1949 – 1951

• Kleverlaan in 1949

• Kruistochtstraat 1947 – 1984

• Kruisweg na 2016

• Marsmanplein 1987 –

• Mentonpassage vanaf vóór 2012

• Minckelersweg na 2007

• Muiderslotweg 1963 – 1987

• Van Nesstraat 1936 –

• Plein 1901 – 1932

• Rivièradreef na 2012

• Rousseaustraat 1968 – 1973

• De Ruijterweg 1938 – 1956

• De Ruyterweg 1966 – 1967 en 1976 – 1985

• Rijksstraatweg 1926 –

• Santpoorterstraat 1927 – 1949 en 1982

• Hannie Schaftstraat 1984 – 1994

• Schoten (zelfstandige gemeente) 1911-1930 en (als Haarlem-Schoten) 1930 – 1967

• Schoterweg 1935 –

• Schouwtjesplein 1976 – 1992

• Spaarnwouderstraat 1929 – 1987

• Sparrenstraat 1931 – 1973

• Station 1906 – 1967

• Stationsplein 1987 – 1991

• Tempeliersstraat 1932 –

• Thomsonlaan 1940 – 1975

• Timorstraat 1976 – 1994

• Verspronckweg na 2014

• Leonardo da Vinciplein na 2007

• Wagenweg 1929 – 1961

• Westergracht 1986 – <2012

• Zandvoorts(ch)elaan 1929 – 1961

• Zijlstraat vanaf 2016

• Zijlweg vanaf 2007

We hanteren daarbij dus als indelingsrichtlijn de achternamen als het om vernoemingen gaat (Meester Cornelisstraat bij de C, Generaal Cronjéstraat bij de C, Frans Halsstraat bij de H, Van Nesstraat bij de N, De Ruijterweg bij de R, Hannie Schaftstraat bij de S, en Leonardo da Vinciplein bij de V), terwijl we het Prinses Beatrixplein bij de B hebben geplaatst.

We sluiten af met enkele bijzondere stempelaanduidingen (waaronder giro en telegraaf) en met een overzicht van de huidige (2019) PostNL locaties.

HAARLEM Hoofdpostkantoor

Achtergrond

Vóór 1870 was het postkantoor op verschillende plaatsen in de stad gevestigd, zoals op de Oude Groenmarkt (aan de zuidzijde, ten zuiden van de Grote Markt in het stadscentrum; vanaf 1849 tot 1870) en aan de Smedestraat nr 62-63 (van 1872 tot 1894, ten noorden van de Grote Markt). Na verloop van tijd rees de behoefte aan een gezamenlijk gebouw voor post en telegrafie. Een verbouwing van de voormalige arrondissementsbank aan de Nieuwe Groenmarkt leek de oplossing. Maar de gemeente vond het beoogde aantal loketten te klein en drong aan op nieuwbouw. C.H. Peters bouwde in 1894 een postkantoor met neo-gotische elementen aan de Zijlstraat.

In het ‘Geschiedkundig overzicht van het Haarlemse Postwezen, door W. Kroon (uitgegeven door de PTT in 1950 in de serie ‘Geschiedkundige Uitgaven van het Staatsbedrijf der Posterijen, Telegrafie en Telefonie’) wordt deze geschiedenis kort toegelicht en op p. 73 staat de volgende foto van dit postkantoor dat van 1894 tot 1922 dienst deed. Van dit gebouw laten we ook een latere kleurenfoto zien.

Kleurenfoto: Bron: Rijksmonumenten.nl

Maar al binnen twaalf jaar bleek dit gebouw volgens de inspecteur ‘te bekrompen’, ook met het oog op de invoering van de lokale telefoondienst. Er werden uitbreidingsplannen gemaakt en panden opgekocht, maar uiteindelijk vond de rijksbouwmeester het verstandiger een aantal percelen te verwerven aan de Gedempte Oude Gracht en de Raaks, even verderop. De rijksbouwmeester maakte een schetsplan met een kostenraming van 440.000 gulden. De 260.000 gele Friese stenen kostten 17.000 gulden. Tussen 1919 en 1920 werd het postkantoor van architect Crouwel gebouwd en op 10 april 1922 geopend. Kroon geeft op p. 75 een foto van dit nieuwe postkantoor. En we voegen ook wat recentere foto’s toe.

2e foto: Bron: Rijksmonumenten.nl

Bron: Michel van Bergen: “Postkantoor Gedempte Oude Gracht Haarlem nu definitief gesloten, 04 dec 2009. Haarlem – Het postkantoor op de Gedempte Oude Gracht was donderdag voor het laatst open. De werknemers gaan voorlopig naar andere locaties maar zijn komend jaar ook niet meer zeker van hun baan. De laatste dag was een emotionele dag voor personeel en de vaste klanten. Mensen die vrijdag even snel naar het postkantoor kwamen, stonden voor een gesloten deur”.

Gevel aan de Raakszijde (foto uit 2014, na het beëindigen van de functie van postkantoor). Bron: Platform voor de Amsterdamse School

Vanaf 1932 functioneerde dit gebouw als PTT gebouw: voor post, telegrafie en telefonie. De telegrafie in Haarlem gaat terug tot 1858 met een telegraafkantoor aan de Jansstraat. Dat verhuisde in 1891 naar de Kruisstraat en in 1932 werd het samengevoegd met de postdienst (Kroon p. 86). De telefonie startte in de jaren ’80 van de 19^e eeuw als initiatief van de Bell Maatschappij. In 1891 werd een gebouw betrokken aan de Smedestraat (nr 23; Kroon p.87). In 1897 nam het Rijk de interlokale telefoonlijnen over en in 1916 ook de lokale. In 1932 werd de telefonie ook ondergebracht in het nieuwe kantoor van de PTT.

De gebouwen van de voormalige postkantoren aan de Zijlstraat en aan de Gedempte Oude Gracht bestaan in 2019 nog, het eerste in gebruik door een herenmodezaak (Suit Supply) en het tweede door Sport City. Google maps geeft in april 2019 de volgende kaartinformatie:

Voorbeelden van aantekenstrookjes, gebruikt op het hoofdpostkantoor (en soms ook op de bijkantoren en de postagentschappen).

Verzam

Verzameling Ronald Notenboom. No 1322: gebruikt in 1931. No 1675 in 1927.

Voor poststempels van het hoofdpostkantoor: zie de rubrieksonderdelen in ‘poststempels Haarlem’.

De volgende stempels zijn bekend voor Haarlem hoofdpostkantoor:

Voorbeelden:

Langebalkstempel(met arcering):

Bron: eBay: “The Netherlands 1906 (Sep) Cover Haarlem to Hobart Tasmania”. Poststempel Haarlem 1 (Lange Balk met arcering) 20 september 1906. Gefrankeerd met NVPH 63.

Langebalkstempel (zonder arcering)

Bron: Delcampe: Haarlem 2 (Langebalkstempel).Gefrankeerd met NVPH 55.

Kortebalkstempel

Verzameling Dik de Geus. Haarlem 7 (kortebalkstempel) op briefkaart met opdruk van 12 1/2c op Wilhelmina 5c, aangevuld met NVPH 149 (of 177).

Cilinderstempel

OHvZ rondzending poststukken april 2019. Poststempels Haarlem-23 cilinderstempel , 30 X 1984 en Veldpost-14 langebalkstempel. Gefrankeerd met NVPH 1314.

Verzameling Jan Groenendijk. Afwijkend cilinderstempel Haarlem-1 uit 1901. NVPH 1852 uit 1999 en 1933 uit 2000.

Voor een totaaloverzicht van de poststempels van het hoofdpostkantoor: zie de rubrieksonderdelen in ‘poststempels Haarlem’.

Er is ook een afwijkend stempeltype bekend van het ‘districtspostkantoor Haarlem’, dat gebruikt is op PTT portenveloppen.

Verzameling Jan Groenendijk. Met port belast stuk. PTT brief, 6 IX 1967 blauwstempel 30c, ‘Districtspostkantoor Haarlem’.

En korte tijd heeft ook Haarlem een Filatelieloket gehad met een apart poststempel

Verzameling Jan Groenendijk. Poststempel Filatelieloket 31 1 1991 op Kinderzegelserie van 1990. NVPH Blok E278a.

Haarlem Pakketpost

HAARLEM Pakketpostdienst langebalkstempels

HAARLEM PAKKETPOST 1 Vervaardigd door De Munt in februari 1910. Het stempel, met Romeinse maandcijfers, werd toegezonden op 24 februari 1910. a. Eerste gebruiksperiode van 25 februari 1910 tot .. 1939 (12-uurs karakters). b. Tweede gebruiksperiode van .. 1939 tot .. (24-uurs karakters).

Bron: Postzegelveiling Rijnmond . NVPH 69 en 74, Haarlem Pakketpost 1, 21 maart 1910

HAARLEM PAKKETPOST 2 Opgeleverd door De Munt in januari 1912. Het stempel, met Romeinse maandcijfers, werd toegezonden op 26 februari 1912 en terugontvangen op 10 juli 1969, waarna het stempel werd vernietigd. a. Eerste gebruiksperiode van 27 februari 1912 tot .. 1939 (12-uurs karakters). b. Tweede gebruiksperiode van .. 1939 tot .. (24-uurs karakters).

Bron: Delcampe. Haarlem Pakketpost 2.

HAARLEM Pakketpostdienst kortebalkstempel

HAARLEM PAKKETPOST 3 Opgeleverd door De Munt op 7 december 1917. Het stempel werd verzonden op 18 december 1917 en terugontvangen in oktober 1955. Gebruiksperiode van 19 december 1917 tot oktober 1955.

Bron: eBay : “Briefkaart 2 cent op 1 1/2 cent getand 12 okt 1918 Haarlem pakketpost (kortebalk)”.

Bron: PostHistorie: “Em. Veth Pakketkaart Haarlem – Belgie 1929. Haarlem – Belgie 14.11.1929. Port pakket tot 5 kg = 90 cent”. Haarlem Pakketpost 3.

Voor het vervolg zie Postkantoren van Haarlem, deel b.

Voetnoot.

versie 21-07-2019