Bij het 100-jarig bestaan van de Haarlemse
Filatelistische Vereniging “Op Hoop van Zegels” werd een
jubileumboekje uitgegeven (zie de rubriek ‘postzegels verzamelen’).
Daar stond ook een hoofdstuk in met informatie over de postorganisatie (p. 27-30).
Het eerste deel, over de postorganisatie in de
eo-filatelistische periode, kan worden gevonden bij de rubriek ‘eo-filatelie’.
Een korte geschiedenis
C.H.R.T. Weevers
In het begin van de negentiende eeuw was het
Haarlems postkantoor verhuisd naar het Spaarne 29. In 1870 werd het
gevestigd in het Hof van Holland en vanaf 1872 in de Smedestraat,
naast het huis van de toenmalige directeur.
De tweede helft van de negentiende eeuw bracht een
groot aantal veranderingen: het gebruik van stoom, de spoorwegen, de
telegraaf en ook meer aandacht voor uniformering van wetten en
regels. Zo ook bij de post. In 1852 werden in ons land de eerste
postzegels ingevoerd en werd er aan duidelijke tariefstelling gedaan.
De organisatie van de post werd gemoderniseerd en de overheidsinvloed
vergroot.
Door uitbreiding van dienstverlening bleek in 1889
dat het toenmalige postkantoor niet meer aan de eisen van de nieuwe
tijd voldeed. Men ging op zoek naar een nieuwe locatie en vond deze
in de Zijlstraat. Via grondruil kon men hier Rijksbouwmeester Peters
het nieuwe postkantoor laten ontwikkelen. Dat werd in 1894 officieel
in gebruik genomen. Anno 2011 staat het gebouw er nog steeds en bied
onderkomen aan de ABN.
Al in 1906 kwamen er de eerste signalen dat het al
te klein werd; de dienstverlening werd nog verder uitgebreid, o.a.
door de komst van de Rijks Post Spaarbank (RPS). Als tussenoplossing
kon uitgebreid worden door grondaankopen in de Nobelstraat. In 1917
kwam het Hoofdbestuur tot de conclusie dat het wenselijk zou zijn dat
Haarlem een nieuw kantoor zou krijgen. Na overleg met de Gemeente
Haarlem bleek dit te kunnen aan de Raaks/ Gedempte Oude Gracht.
Architect J. Crouwel jr. tekende voor het ontwerp. Het gebouw werd in
1922 in gebruik genomen. Als hoofdpostkantoor en zetel voor de
directie van het postdistrict Haarlem bleef het tot 1986 in gebruik.
Men verhuisde toen naar het nieuwe Expeditie Knooppunt aan de
Westergracht.
Postkantoor Gedempte Oude Gracht
Ook de T-poot van het bedrijf nam zijn intrek in
het nieuwe gebouw, dat al snel uitgebreid moest worden door de grote
vlucht die ook de telefonie nam. Deze sector werd steeds belangrijker
en in 1973 kreeg dit bedrijfsonderdeel een eigen plek in de
Waarderpolder.
Door de verhuizing in de jaren tachtig naar de
Westergracht van een groot aantal onderdelen deed het postkantoor ook
nog een tijd dienst als gemeentelijk loket en kon men hier zaken met
betrekking tot de burgerlijke stand regelen.
Postkantoor Westergracht
Door de verzelfstandiging en de latere overname
door TNT werd dit kantoor, net als vele andere postkantoren,
overbodig. Anno 2011 is het kantoor gesloten en verkocht aan een
projectontwikkelaar. Als nieuwe functies zijn voorzien een
sportschool en gemeentelijk Stadskantoor. Het gedeelte dat vroeger
in gebruik was bij de telefonie is hergebruikt en omgebouwd tot een
appartementen complex. De Post in Haarlem anno 2011 is een TNT winkel
in de Grote Houtstraat.
Voormalig postkantoor Ged. Oude Gracht en
TNT-winkel Grote Houtstraat anno 2011
Naast het kantoor aan de Gedempte Oude Gracht
heeft Haarlem ook de nodige bijkantoren en agentschappen gehad.
Schalkwijk kreeg in 1968 een noodkantoor, zoals op zoveel plaatsen in
die periode. Dit werd in 1970 vervangen door het kantoor dat thans
nog aan het Californiëplein in gebruik is. In Haarlem-Noord werd ook
toen onder protest het kantoor aan de Muiderslotweg in 1984 gesloten
en in 1987 vervangen door een nieuwe vestiging op het Marsmanplein.
Het bestaan van dit kantoor was helaas ook van korte duur; het is
enige jaren geleden gesloten en onlangs afgebroken.
Ook werden er in de jaren tachtig nog
agentschappen geopend, zoals in 1984 in de Hannie Schaftstraat.
Echter, na 1989 werd al snel een nieuwe koers in gezet om het
kantorennetwerk te saneren. Zo sloten in 1992 het Schouwtjesplein en
later ook de Tempeliersstraat en de Amsterdamstraat. In 1994 vond er
ook nog een uitbreiding plaats met de opening van een kantoor aan de
Nijverheidsweg in de Waarderpolder.
Verder vallen er in de jaren tachtig nog de
volgende zaken te memoreren. In 1987 probeerde men ook al te
bezuinigen op het personeel, door een proef te doen met het legen van
de brievenbussen op zondag door medewerkers van het bedrijf Taxi
13000. Het project is al snel kennelijk een zachte dood gestorven; de
archieven zwijgen hierover.
Voor de komst van het EKP aan de Westergracht nam
de trein ook al een belangrijke plaats in bij het postvervoer. Zo had
men in 1905 aan de Baljuwslaan al een loods voor de verwerking van de
post en verdere distributie. Bij de opening van het huidige station
in 1908 werd er ook ruimte gehuurd. Dit duurde maar kort; in 1916
hadden de spoorwegen zelf deze ruimte nodig. Het gebouw Baljuwslaan
werd uitgebreid en verbouwd en bleef tot 1987 in gebruik. Het kantoor
werd, mede vanwege de postbussen, verplaatst naar het Stationsplein
en vervolgens in de nadagen naar de Parklaan. Hier bleek het ook geen
lang leven beschoren te zijn.
In de jaren zeventig bezon men zich bij de post op
een nieuwe structuur van de postverwerking en men kwam toen met een
nieuwe opzet van het vervoer per spoor naar Expeditie Knooppunten
(EKP). Haarlem kreeg er ook een naast Amsterdam. De komst had echter
wel de nodige voeten in de aarde.
Langdurig overleg met de gemeente en de NS leidde
er toe dat de PTT opteerde voor de Westergracht, in spoorkringen
beter bekend als Haarlem- Goederen. Een goede aansluiting op het
railnet was gewaarborgd en er was ruimte voor een groot gebouw.
Omwonenden hadden hier andere gedachten over en de plannen bleven
plannen op papier. Uiteindelijke ging de Gemeente akkoord en zorgde
PTT voor compensatie in de vorm van geluidsisolatie. Zo kon op 20
februari 1986 het gebouw door de Commissaris van de Koningin
officieel in gebruik gesteld worden.
In 1987 werd door de lezers van het Haarlems
Dagblad het gebouw uitgeroepen tot het mooiste gebouw van Haarlem!
Door de reorganisaties en nieuwe verwerking van de poststromen doet
het gebouw inmiddels al geen dienst meer. Het overbelaste spoorwegnet
bleek o.a. een bottle-neck te zijn voor de punctualiteit. Sinds een
aantal jaren wordt het vervoer weer per vrachtwagen gedaan, ondanks
de files.
Naast de Post is Haarlem ook lange tijd de plaats
geweest van de Dienst Zegelwaarden (DZW) die de postzegeluitgiften
regelde. Deze was gehuisvest bij de firma Enschedé.
Bronnen:
– Een speciaal woord van dank voor de heer drs.
J.J. Havelaar van het Museum voor Communicatie te Den Haag voor de
medewerking en gastvrijheid bij het tot stand komen van dit artikel.
– Documentatie over Haarlem aanwezig in de
collectie van het Museum voor Communicatie in Den Haag.
– J.J. van der Goes – De geschiedenis van de
Posterijen in Haarlem. In: Jaarboek Haerlem 1986, blz. 65-80.
– W. Kroon – Geschiedkundig overzicht van het
Haarlemse Postwezen, Den Haag, Hoofdbestuur der Posterijen,
Telegrafie en Telefonie, 1949.
– Spoor en Post in Nederland. Utrecht, Nederlands
Spoorwegmuseum, 1979.
– Foto’s pagina 28; Collectie Museum voor
Communicatie, Den Haag.
– Foto’s pagina 29; C.H.R.T. Weevers.
versie 28-10-2018