Digitale filatelie

Digitale Filatelie

Digitale filatelie: een speurtocht in zeven delen

Ton Dietz1

Gebruiksaanwijzing: dit stuk is een Digitale Jubileum Bijlage bij de Spaarnepost van maart 2021 en kan natuurlijk prima gelezen worden in een uitgeprinte versie. Maar als je het (ook) digitaal leest dan kun je de vele websites waar naar wordt verwezen meteen aanklikken als je op onderzoek gaat.

Inhoudsopgave

1. Inleiding. (over het wonderlijke web): over de geschiedenis van het web, over Google, Google Scholar en Google Translate en over OHvZ en het internet.
2. De websites van de KNBF en van internationale soortgenoten: over de huidige website van de KNBF, over die van de FIP, de UPU, de koepels in Europa, Amerika en Azië, en die van enkele prominente landelijke bonden.
3. De Nederland-filatelie op het wereldwijde web: over wat je allemaal op het internet kunt vinden over de postzegels en de postgeschiedenis van ‘Nederland en Overzee’ in het Engels en in het Nederlands.
4. Landenverzamelingen buiten Nederland: digitale inspiratie: over hoe het internet je kan inspireren bij het opzetten en bijhouden van landenverzamelingen buiten Nederland.
5. Thematisch verzamelen: ideeën opdoen via internet: over de enorme rijkdom op het web op het gebied van thematische postzegelverzamelingen.
6. Online kopen en verkopen; veilingen en handelaren: over hoe je zelf online kunt kopen en verkopen en hoe je kunt vinden welke veilingen en handelaren er zoal te vinden zijn op het web.
7. Zelf digitaal verzamelen: en tenslotte het leukste: tips over hoe je zelf een digitale verzameling kunt maken.


Veel Plezier @



1. Inleiding



Zwitserland 2020 op een corona-emoji2

Op Hoop van Zegels bestaat deze maand 110 jaar en dat kunnen we nauwelijks vieren door de corona-omstandigheden. Corona heeft, naast alle nadelen, geleid tot een hernieuwde belangstelling voor het verzamelen van postzegels en tot een explosie van online contacten. Ook het Bestuur van OHvZ vergaderde met zoom. Veel filatelisten ontdekten het laatste jaar de enorme rijkdom aan filatelistische informatie op het wonderlijke web. Maar voor veel andere filatelisten is dit nog een onbekende vreugde.

Daarom hebben we besloten dat we in deze digitale bijlage bij de jubileum-Spaarnepost een poging gaan doen om onze leden en anderen die dit lezen mee te nemen op een ontdekkingsreis naar de digitale filatelie van dit moment. En we willen degenen die dat niet gewend zijn oproepen om te gaan experimenteren. Je kunt er uren, dagen, maanden mee van de straat zijn!

We zullen dat gaan doen in zeven delen:

  • Deze inleiding met een korte geschiedenis van het internet

  • De websites van de KNBF en van internationale soortgenoten

  • De Nederland-filatelie op het wereldwijde web

  • Landenverzamelingen buiten Nederland: digitale mogelijkheden

  • Thematisch verzamelen: inspiratie opdoen via internet

  • Kopen en verkopen, veilingen en handelaren

  • Zelf digitaal verzamelen

Veel van deze informatie komt uit de recent gestarte ‘digitaliseringscommissie’ van de KNBF, waar Uw secretaris deel van uitmaakt3 en waarvoor hij een omvangrijke inventarisatie heeft gemaakt van wat er ‘allemaal’ is. Het is het plan om in juni 2021 een voorstel te doen aan de ledenraad van de KNBF over wat er op het gebied van digitalisering nu zou moeten gaan gebeuren. Dit stuk kan worden gezien als ‘bijvangst’.

Het wonderlijke web

Laptop en apenstaart @ op een postzegel van Åland4

Maar voordat we beginnen volgt eerst een korte inleiding over dat wonderlijke internet. Het begon allemaal in de jaren ’60 in de Verenigde Staten en dat gebeurde vanuit het Ministerie van Defensie daar. In 1969 werden computersystemen van de eerste drie universiteiten in Californië aan elkaar gekoppeld, maar het duurde tot 1982 voordat internet ook echt Europa bereikte. Nederland was daarbij een voorloper en in 1986 werd de eerste landendomeinnaam geregistreerd en dat was .nl, Nederland dus. In 1990 startte het World Wide Web met een prototype en het werd begin 1992 gelanceerd. In februari 1992 was de website www.nikhef.nl een van de drie! Websites ter wereld. U zult de www aanduidingen kennen. In 1998 begon Google en in 2000 de Chinese zoekmachine Baidu. In 2001 begon Wikipedia als gratis wereldwijde ‘publieke’ encyclopedie. In 2003 ontstond Skype, de pionier in beeldbellen, hetgeen in de huidige coronatijd niet meer is weg te denken. In 2004 startte Gmail van Google hetgeen een revolutie teweeg bracht voor wat betreft verzendgrootte en – gratis – opslagruimte. In 2005 startte YouTube, waardoor videobeelden konden worden gedeeld en in 2006 begon Twitter. In 2009 volgde Facebook en brak ook de smartphone door en in 2010 kwam Instagram erbij. En dit alles is natuurlijk veel uitgebreider te lezen op Wikipedia5.

Google: filatelie is óók wetenschap

Google startte in 2004 met Google Scholar, wat inmiddels een gigantische database is van wetenschappelijke studies uit de hele wereld. Er staan op dit moment ook 90.000 wetenschappelijke studies online over ‘postage stamps’, 17.000 over ‘timbres postes’, 13.000 over ‘Briefmarken’, ook 13.000 over 郵票 (Yóupiào), 4000 over francobolli, en zelfs 2.000 over ‘postzegels’. En als je ‘philately’ intypt bij Google Scholar krijg je 12.000 resultaten. Maar ook detailonderwerpen zijn ruim aanwezig. Zo geeft ‘postal history’ 3.700 treffers en ‘postal rates’ maar liefst 8.000. Daarbij kun je ook steeds zien wat de meest geciteerde publicaties zijn en wie er naar hebben verwezen. Daarmee kun je een ‘publicatienetwerk’ ontdekken: wie verwijst naar wie. En als je dan door scrolt zie je al snel dat heel veel publicaties wel bestaan en soms ook publiek of via een betaalsysteem toegankelijk zijn, maar dat heel veel publicaties niet of nauwelijks gebruikt zijn door anderen. Zo wordt het kaf van het koren gescheiden.

Honderd Google talen

Oostenrijk 2011: de Toren van Babel

Het meeste materiaal op het internet is in het Engels, maar er is inmiddels ook veel verschenen in heel veel meer talen. In 2006 is Google ook begonnen met Google Translate6 en inmiddels werkt die vertaalfunctie voor meer dan 100 talen7. Daar zit natuurlijk ook het Nederlands bij, maar bijvoorbeeld ook het Fries en het Afrikaans. In het januarinummer van de Spaarnepost is al gemeld dat de website van de Koninklijke Nederlandse Bond van Filatelistenverenigingen als een van de weinige in de wereld die vertaalfunctie ook op haar website heeft staan. En dat betekent niet alleen dat ‘alles’ van wat de Bond in het Nederlands heeft opgeschreven vertaald kan worden in die 100+ talen, maar dat datzelfde kan met alle websites die aan die van de Bond zijn gekoppeld, dus ook www.ohvz.nl. Elke Chinees, elke Indonesiër, elke Amerikaan en ga zo maar door, kan dus al dat moois van OHvZ lezen in haar of zijn eigen taal! En omdat er ook steeds een spraakfunctie bij zit kun je de vertaling niet alleen lezen maar ook horen. Of het allemaal ‘correct’ wordt vertaald is overigens nog wel een puntje. Als je ‘terugvertaalt’ zie je af en toe rare dingen. Maar de verbeteringen gaan razendsnel. Inmiddels is het bij de moderne browsers mogelijk om alles in heel veel talen te lezen en dat kan dus met steeds minder fouten. Wat natuurlijk lastig is en blijft bij die machinevertalingen zijn technische termen, zoals filatelistische vaktermen. Een belangrijk hulpmiddel daarbij is een website met die vaktermen uit de filatelie van René Hillesum8.

En wij?

Op Hoop van Zegels begon in 2010 met een eigen website, vlak voor de 100e verjaardag van onze postzegelvereniging. De ‘host’ was een klein bedrijfje uit Delft (Synaps IT) en toen dat er in 2015 mee ophield moest de website opnieuw worden gebouwd en werd dat gedaan met als ‘content management system’ WordPress, als ontwerper Dainamics Webdesign en als host Easyhosting. Binnen de vereniging is Leo Koelemij steeds de webmaster geweest, die ook veel werk heeft gestoken in het steeds verder uitbouwen van het websitegedeelte over de postgeschiedenis van de streek. Daarmee zijn we in 2018 begonnen, als pioniers op dat gebied, althans als we kijken naar de schaal waarop en de breedte waarmee we dat doen.

Er zijn natuurlijk ook nadelen

Opletten is raadzaam.

Hoewel dit stuk een lofzang is op de mogelijkheden die de digitalisering biedt voor de filatelie, zijn er natuurlijk ook evidente nadelen. Sociaal gezien isoleert het alle (vooral oudere) filatelisten die geen computer of smartphone hebben of die daar niet goed mee kunnen omgaan. Het is een van de redenen waarom postzegelverenigingen (zoals ook OHvZ met de Spaarnepost) nog steeds ‘papieren’ tijdschriften uitgeven en niet alles digitaal willen doen, ook al is dat goedkoper en minder tijdrovend. Technisch gezien zijn er ook allerlei mitsen en maren. Websites en digitale bewaartechnieken verouderen snel en moeten voortdurend vernieuwen en zich ook aanpassen aan strenger wordende privacy- en veiligheidseisen. Als websitebouwer moet je je ervan bewust zijn dat websites op de (laptop)computer er anders uitzien dan op de smartphone en ook niet op alle browsers goed overkomen. Websites zijn sterk afhankelijk van vaak maar één beheerder en ze gaan uit de lucht als die er niet meer is. Boeken blijven bestaan. Ook als zoiets als Adobe Flash ophoudt (zoals nu is gebeurd) zijn stukken op websites ineens niet meer te lezen. En publiek toegankelijke forums en blogs (en social media) zijn een gewild medium voor viagra- en pornoadvertenties, terwijl websites met een gebrekkige beveiliging overgenomen kunnen worden door hackers die ofwel willen inbreken ofwel een reclamewebsite gaan pluggen voor hele andere dingen dan postzegels. Het kost webmasters vaak veel energie en irritatie om al die gevaren voor te blijven. Als de Bond (zie deel 2) een rol zou willen gaan spelen bij het stimuleren van de digitale filatelie en bijvoorbeeld verenigingen zou willen steunen bij het opzetten en uitbouwen van websites dan zou een Bondswebmaster ook goed ingevoerd moeten zijn in deze veiligheidsaspecten.

Het nieuwste van het nieuwste: “Digitaler Wandel”

Toen onze Duitse zustervereniging in Osnabrück hoorde van ons initiatief om een stuk te schrijven over ‘Digitale Filatelie’ stuurde de voorzitter, Manfred Neumann, een bijdrage op die bij hen in het verenigingsblad komt van de hand van Edgar Pottebaum. De Duitse post heeft op 4 februari 2021 de eerste ‘digitale postzegel’ uitgegeven, waarbij een matrix is toegevoegd die voor elke zegel uniek is en waarmee elk poststuk individueel kan worden gevolgd. De illustratie laat de matrixzegel zien met een eerstedag-afstempeling uit Osnabrück zelf. Volgens de Duitse Post heeft dit allerlei voordelen en heeft de digitale revolutie nu ook de postzegel zelf bereikt. Voor de Duitse Post zelf is een bijkomende voordeel dat een postzegel ook zonder afstempeling niet meer hergebruikt kan worden! Het is de bedoeling dat vanaf 1 januari 2022 alle ‘Sonderpostwertzeigen’ zo’n matrixcode gaan krijgen en de stempelkleur gaat blauw worden.

Vorm1

@@

2. De websites van de KNBF en van internationale soortgenoten

100 jaar KNBF, persoonlijke postzegel uit 2008 en het logo van de KNBF

De website van de Bond heeft in 2011 een opfrisbeurt gehad, maar is daarna nauwelijks meer vernieuwd. Dat is een van de redenen dat de Bond nu opnieuw een ‘digitaliseringsslag’ probeert te maken. De website zoals die er nu uitziet heeft (nog steeds) een aantal hele positieve punten. Een goede zoeker-met-tijd kan veel vinden via de links, maar je moet dan wel een doorzetter zijn want de website oogt saai en ingewikkeld. Wel weer goed is dat er voor slechtzienden (en veel ouderen zijn dat en veel postzegelaars zijn inmiddels oud) een grotere-letter optie is. Er staan veel doorverwijzingen naar andere websites en naar een groot aantal verenigingen, die dus allemaal in heel veel talen te lezen zijn! Maar als je daar goed naar kijkt dan zie je dat sommige gekoppelde websites ‘broken links’ hebben. Je kunt er niet meer bij via de KNBF site, terwijl je ze wel kunt vinden via een zoekmachine. En aan de andere kant zijn er inmiddels veel verenigingen9 die inmiddels wel een eigen website hebben, maar dat wordt dan weer niet gemeld op de Bondswebsite (waar vanaf 2013 wel meer pagina’s niet goed zijn bijgehouden). Verder is het wel goed dat het bondsarchief zelf goed vindbaar is: nieuwsbrieven en bondsbrieven.

Regel één: websites moeten verleiden

“Doutzen moet jongeren weer verleiden kaartjes te sturen”: Nederland 2016

Websites moeten zo ontwikkeld worden dat bezoekers verleid worden om er wat dieper in te duiken, er langer willen blijven en er graag terugkomen. En de Bond is een slechte verleider: de eerste pagina (de home page) doet het tegendeel: veel bezoekers zullen geschrokken wegrennen naar wat leukers. Als ze het filmpje aanklikken zien ze wel wat interessants, maar de taal waarin dat gebeurt is afstandelijk en belerend en het is ook al behoorlijk oud (uit 2011, en niet Full Screen af te spelen). Dat zal geen jongeren tot de filatelie brengen en weinig ouderen bij de Bondsactiviteiten betrokken houden. Dat doen Jeffrey Groeneveld en zijn dochter Joan met hun ‘filavlogs’ toch echt veel beter10. Op websites die ‘aanspreken’ moeten vooral ook goede illustraties staan. Kijk maar eens hoe de Duitsers dat doen en vergelijk het met hoe de Bond dat doet: een paar saaie foto’s, die het beeld bevestigen van een duffe hobby van oudere mannen.

Er is op de KNBF website een lastig te vinden digitale link naar het maandblad Filatelie11 maar dat is een lelijke en weinig informatieve website en zonder een doorzoekbare selectie van artikelen in dat Maandblad12; bv na een twee-jaar ‘grace’ periode. Dat doen de Belgen toch veel beter met het blad Belgaphil13. Wat natuurlijk ook archaïsch is, is het gebrek aan digitale toegang tot de bondsbibliotheek in Houten, waarvan velen beweren dat die tot de top-drie van de wereld behoort. Je kunt via de KNBF website geen aanklikbaar bibliotheekbestand inzien en er is een lange en saaie lijst tijdschriften, maar zonder die te kunnen aanklikken. Vrijwel niets van al die rijkdom is online te raadplegen en het zoeken op zelf ingevoerde zoektermen is een ramp. Natuurlijk: veel van het werk voor de KNBF is goedbedoeld vrijwilligerswerk en dan is er al snel sprake van eigenzinnigheid, gebrek aan continuïteit en het ontbreken van de dagelijkse zorg die websiteonderhoud nodig heeft. En het moet ook vaak op een koopje, of er wordt gemakkelijk meegegaan met ‘professionals’ die men via-via kent en die de klus wel even zullen klaren.

Filateliecursussen online

Een plaatje bij een Duitse online cursus Filatelie. Bron: wikihow.

Wat wel aardig is, is de moeite die genomen is om filateliecursussen te ontwikkelen en digitaal toegankelijk te maken. De Bond zelf heeft dat gedaan met haar ‘Cursus Filatelie’, maar ook de Nederlandse Vereniging van Postzegelhandelaren, de NVPH, heeft een ‘Cursus Postzegels Verzamelen’, terwijl voor wie Engels leest een heel informatieve cursus te vinden is als ‘Stamp Collecting At Home Hobbies. Voor wie Duits leest is er een erg leuke en leerzame Zwitserse website14. Maar kijk ook eens bij de Cursus Filatelie van Cees van der Wel (van de Helderse Postzegelhandel) op YouTube. Die is er ook in het Duits! En er is een cursus Filatelie in Twaalf Delen op Filavaria, met veel aandacht voor de specialismes15. Kijk en vergelijk! En er is (of was?) bij de KNBF aparte aandacht voor wat ‘jeugdfilatelie’ wordt genoemd, met een verwijzing naar twee websites16. Overigens is een heel recente loftuiting op de filatelie te horen in een podcast van Maarten van Rossum!

Regel twee: websites moet je bijhouden!

Tenslotte: het leuke idee van ‘Forums’ op de KNBF website was na twee jaar (2011-2013) ter ziele, de ‘media’-pagina is volkomen verouderd na een (karige) start in 2011 en de pagina ‘Filatelieblog’ was van 2011-2013 actief; en was daarna ter ziele tot eind 2020. Terwijl er in Nederland een buitengewoon goed ‘postzegelblog’ bestaat, waarnaar de verwijzing op de Bondswebsite nauwelijks te vinden is. En postzegelhandelaren en veilingen in Nederland zijn bij de KNBF in geen velden of wegen te bekennen. Daarvoor moet je naar de website van de NVPH of naar het postzegelblog voor de handelaren en opnieuw naar het postzegelblog voor een overzicht van veilingen, al zijn ook die websites niet up-to-date. De gespannen verhouding met PostNL blijkt ook uit het feit dat de website van PostNL niet te vinden is, het tijdschrift Collect alleen na moeizaam zoeken en de ‘links’ geven slechts een verwijzing naar ‘iconen van de post’ 17, wat wel een heel informatieve website is, hoewel het ineens stopt in 2015. PostNL is onlangs overigens wel gestart met webinars voor postzegelverzamelaars. Kortom: websites moeten niet alleen verleiden, ze moeten ook goed bijgehouden worden en het is van belang om op de eerste pagina steeds te laten zien wat er nieuw is en een site als die van de Bond zou toch zeker eens in de week een nieuw item moeten hebben om het levendig te houden.

Regel drie: je moet een spin in een web willen zijn.

Burundi 2014: spin in een web. Bron: arachnid on stamps.

De webmaster van de Bond zou dus een spin in het web moeten willen zijn, die zelf ook steeds bijhoudt of de ‘links’ nog werken en welke interessante informatie allemaal voorhanden is: jagen en verzamelen! Wat mij betreft hoeft het dan niet zo te zijn dat alleen maar informatie wordt opgenomen van verenigingen die lid zijn van de Bond. Als de Bond echt een spin in dat web van Nederlandse filatelisten wil zijn dan doet het er niet toe waar die informatie vandaan komt. Maar het is volkomen achterhaald dat een webmaster alles ‘met de hand’ moet doen. Technisch is het mogelijk om een digitale oogstfunctie te hebben van wat er binnen verenigingen en in relevante tijdschriften aan moois wordt geproduceerd al moet ook dat steeds wel in de gaten worden gehouden door een webmaster en is het van belang om de goede tags te hebben om alles af te grazen!

Pareltjes

Er is dus veel werk aan de winkel! Maar dat geldt eigenlijk voor de hele digitale filatelie. Er zijn in Nederland (minimaal) 255 filatelieverenigingen actief op dit moment (waarvan er 189 lid zijn van de Bond), maar in totaal zijn er maar 111 met een werkende website en 144 zonder een website of met een website die niet meer werkt. Veel verenigingswebsites hebben weinig te vertellen, maar er zijn ook pareltjes bij: we noemen er zeven (naast die van onze eigen OHvZ natuurlijk): de websites van Den Haag, Geleen, Gouda, Nijmegen, Purmerend, Volkel-Uden, en Zwolle. Ga vooral eens kijken hoe ze het daar aanpakken18! Het is heel goed dat het maandblad Filatelie sinds kort systematisch aandacht besteed aan websites in binnen- en buitenland.

Leren van het buitenland: de F.I.P.

Wat kunnen we leren van filatelistische websites uit het buitenland? Dat zijn er nogal wat! Laten we beginnen met de website van de wereldbond, de F.I.P. Daar vind je o.a. verwijzingen naar veel websites van landsbonden: 38 websites van 93 leden. Bij degenen met een website is er in bijna alle gevallen een mogelijkheid om alles tweetalig te bekijken: de lokale taal en Engels, via Google translate. Uitzonderingen zijn: België (met twee aparte websites: Frans en Nederlands), Frankrijk (alleen Frans), Noorwegen (alleen Noors), Slovenië (alleen Sloveens, want dat begrijpt toch iedereen), en Zwitserland (Frans en Duits, waarvan alleen de Duitse doorklikt naar Engels, maar dus geen Italiaans!)19. Buiten Europa hebben de volgende nationale verenigingen ook een website: Australië, Brazilië, Canada, Ecuador, Guatemala, India, Indonesië, Mexico, Nieuw Zeeland, Pakistan, Zuid Afrika (als enige in Afrika), UAE, en USA. Vele anderen niet (of die zijn niet zichtbaar via de FIP website). Sommige websites op de FIP site geven niet thuis, maar zijn (meestal) wel te vinden via Google. Maar wat vooral opvalt op de F.I.P website zijn de werkelijk uitstekende (Engelstalige) filmpjes van seminars op het gebied van postgeschiedenis, vanuit de hele wereld20, begonnen tijdens de corona-epidemie.

FEPA, FIAF en FIAP

Er is ook een Europese koepelorganisatie: de FEPA. De FEPA familie bestaat uit 44 leden waarvan 28 een website hebben die werkt en dat gaat in vijf gevallen om Europese verenigingen die bij de FIP website (nog) zonder website staan. Opvallend is dat twee leden Europese randgevallen zijn: Turkije en Israël (allebei met website). Een enkele website blijkt niet te werken en veel websites geven aan dat ze ‘not secure’ zijn. De FEPA website geeft wel een belangrijke link naar een groot overzicht van filatelistische bibliotheken21, met verwijzingen naar 27 bibliotheken. Maar daarbij steekt er één met kop en schouders boven de andere uit: de bibliotheekpagina van de website van de Royal Philatelic Society London22.

Er zijn in de wereld nog twee koepelorganisaties. De eerste is die van Amerika: de FIAF, in het Spaans, Portugees en Engels. De tweede is die van Azië: de FIAP, in het Engels, waarbij opvalt dat ook de landelijke verenigingen van Australië, Nieuw Zeeland en Zuid Afrika lid zijn. De FIAF website is zeer toegankelijk en heeft een mooie opzet met ook veel aandacht voor elk van de deelnemende landen en voor digitale tentoonstellingen (virtual exhibitions). De Aziatische website laat zien hoe het niet moet: veel te veel tekst. Ze hebben allebei wel aandacht voor de postmusea in de regio, met verwijzingen naar de websites daarvan.

De website van de UPU

De wereldorganisatie van Postadministraties, de Universal Postal Union, bestaat al 146 jaar en heeft een informatieve website. Via deze website zijn alle websites te vinden van alle 192 landelijke postzegeladministraties in de wereld die lid zijn van de UPU. Ook zijn alle recente afleveringen digitaal te vinden van Union Postale, hun tijdschrift (in het Engels en in het Frans). En voor de economen en statistici onder ons is er een jaarlijkse analyse en die van november 2020 gaat natuurlijk vooral over de effecten van corona op het mondiale postverkeer. Een gerelateerde website geeft heel veel afbeeldingen van postzegels van over de hele wereld.

Nationale websites elders

In totaal zijn er iets meer dan 100 nationale postzegelbonden waarvan de helft een werkende website heeft en bij bijna allemaal kun je terecht met Engels. De meeste zijn lid van een regionale koepel en ook van de F.I.P., maar niet allemaal.

Van de nationale bonden met een goede website noemen we er een paar. In Groot Brittannië heet de bond de Association of British Philatelic Societies. In Duitsland is er de Bund Deutscher Philatelisten, met eveneens een fraaie en informatieve website23, waarbij opvalt hoeveel Digitale Vorträge er inmiddels op staan. In de Verenigde Staten is er de American Philatelic Society, die ook ruimschoots gebruikmaakt van social media: Facebook, Instagram, Twitter en YouTube en waarbij veel aandacht wordt geschonken aan nieuwe uitgiftes van de Verenigde Staten zelf. Opvallend is een YouTube fimpje met een jonge vrouw die enthousiast uitlegt dat de toekomst van de filatelie ligt in het online tentoonstellen van verzamelingen. Bij de Franse Bond, de FFAP, valt op hoeveel aandacht ze besteden aan een filatelistisch lexicon. Dat is erg nuttig voor wie met de catalogi van Yvert & Tellier werkt. De Italianen laten zien hoe het bestuderen van postgeschiedenis verbonden is met allerlei andere interessegebieden24. En tenslotte onze zuiderburen: daar roemden we al de toegankelijkheid van alle oudere afleveringen van Belgaphil, maar we kunnen ook de online catalogus van hun filatelistische bibliotheek aanbevelen, al zou daar wel een betere zoekfunctie bij moeten worden ontwikkeld.

Verder is het goed om te zeggen dat er ook enkele toonaangevende verenigingen zijn in het buitenland met zeer goede websites. Een paar voorbeelden: de oudste in de wereld werd al in 1869 opgericht: de al eerder genoemde Royal Philatelic Society London25 en er is een verzamelaarsvereniging voor UK postzegelverzamelaars, de Great Britain Philatelic Society, met een indrukwekkende website. Heel leerzaam is ook wat de Collectors Club in New York met haar website heeft gedaan. Wat tenslotte niet onbenoemd mag blijven is een enorme Duitse website: Philaseiten. Ga zelf eens neuzen op al die websites in de wereld26! De meest bijzondere bewaar ik tot het laatst hier: Stampontheweb is een Italiaanse website, in negen talen waaronder het Nederlands, waarbij toegang wordt gegeven tot vele honderden filatelistische websites in de wereld, waaronder forums en blogs27.

@@@

3. De Nederland-filatelie op het wereldwijde web

Nederland 1852, illustratie:Filavaria

Het klinkt raar, maar als je snel een goed inzicht wilt hebben in Nederlandse postzegels als verzamelobject (en als je Engels leest) dan kun je het beste beginnen met de website van de American Society for Netherlands Philately. Wat vooral zo geweldig is, is dat alle afleveringen van hun mooie blad, Netherlands Philately, online zijn te raadplegen vanaf 1975 en dat iedereen in de wereld dat kan doen zonder ervoor te hoeven betalen. De pdf (portable document format) versies die ze online zetten kunnen daarbij worden doorzocht met de steekwoorden die je zelf intypt. Zelfs het januari nummer van 2021 staat er al op, met daarin een publicatie over een Martinstempel uit 1906 gebruikt in Haarlem!28. Konden wij het maandblad Filatelie maar zo ver krijgen…. Overigens bestond er in Californië een nog wat oudere ‘Netherlands Philatelists of California’ (gestart in 1969), maar die heeft zich bij het 50-jarig bestaan opgeheven omdat er te weinig leden overbleven. Ze hebben wel een archief-website waarop alle Newsletters staan van 2010 tot 2019, en ook een ’50-year anniversary publication. Ook staat er op die site een Engelse vertaling van een van de klassiekers uit de Nederlandse filatelie: Vellinga’s Postmarks of the Netherlands 1676-1915.

Overige Nederland-filatelie in het buitenland

Nu we toch in het buitenland beginnen: er zijn ook postzegelverenigingen die zich specialiseren op Nederland (en ‘Overzee’) in Duitsland en het Verenigd Koninkrijk. De Duitse vereniging heet ‘Arbeitsgemeinschaft Niederlande’ en heeft een tijdschrift ‘Nederland onder de Loep’, maar hun website functioneert niet (meer). Wel is er een indrukwekkende persoonlijke website van Gert Murmann, die o.a. ook veel informatie bevat over Nederlandse postzegels. In het Verenigd Koninkrijk zit het hoofdkwartier van de Nederland-verzamelaars in Schotland: de Netherlands Philatelic Circle, met ook een eigen tijdschrift, The Netherlands Philatelist. De inhoudsopgave van alle nummers van 1974 tot 2019 staat op hun website, maar dus niet de artikelen zelf.

En Engelstalige websites vanuit Nederland

In Nederland zijn er inmiddels ook diverse filatelisten die hun hobby graag in het Engels uitdragen, voor een internationaal lezerspubliek. Recent is NetPha gestart: “The International Website for People Interested in Netherlands+Philately!”. Daarnaast bestaat sinds kort een blogspot over ‘Dutch Philately’, opnieuw in het Engels. Die hebben ook het uitdrukkelijke doel om filatelie en sociale geschiedenis met elkaar te verbinden (als ‘sociale filatelie’), met daarbij veel aandacht voor postgeschiedenis en een poging de brug te bouwen met anderen die geïnteresseerd zijn in historisch erfgoed.

Publiek toegankelijke catalogi en overzichten van postzegels van Nederland en Overzee

Iedere postzegelverzamelaar kent de catalogi van de NVPH29 en velen zullen daarnaast catalogi raadplegen van het Duitse Michelconcern, de Franse Yvert & Tellier, de Britse Stanley Gibbons en/of de Amerikaanse Scott30. Een deel ervan is online te raadplegen, maar dat is duur. En eigenlijk geldt dat voor al die catalogi: als je een beetje bij wilt blijven gaat veel van je postzegelgeld op aan die catalogi. Maar er bestaan inmiddels ook publiek toegankelijke postzegeloverzichten op het web, en een van de belangrijkste komt uit Haarlem: de Freestampcatalogue van Postbeeld. Maar voor wie wil vergelijken zijn er de overzichten van Stampworld en die van Colnect, allebei wereldwijde Wikipedia-achtige initiatieven, maar met ook Facebook-achtige kenmerken: ‘verzamelaars voor verzamelaars’. En sommige verzamelaars hebben gewoon hun eigen digitale overzicht gemaakt, zoals Evert Klaseboer. Uiteraard is er ook een filatelistische website van PostNL, de CollectClub en het blad ‘Collect’, maar dat is geen catalogus. Het archief van Collect is te vinden op Postzegelblog, dat inmiddels ook vanuit Postbeeld in Haarlem wordt aangeboden. En er was ook een website van het voormalige Museum voor Communicatie in Den Haag (http://www.postzegelontwerpen.nl) met allerlei gegevens over de Nederlandse postzegelontwerpen, maar die site is niet meer in de lucht.31.

En er is van alles voor de specialisten

Voor de specialisten zijn er heel veel mogelijkheden. Grote drijvende krachten zijn de Nederlandse Academie voor Filatelie32 en Po&Po: de Vereniging voor ‘Poststukken en Poststempels’, met veel aandacht voor de Nederlandse postgeschiedenis’. Als je goed zoekt kun je best wel veel van hun speurwerk online vinden, maar een groot deel zit in boeken die je moet kopen (of krijgen) of lenen bij de bondsbibliotheek en die (nog?) niet digitaal te raadplegen zijn, noch achter een betaalmuur, noch gratis. En daarnaast zijn er allerlei bijzondere verenigingen, waarvan de meeste met een website en er zijn wat specialistische persoonlijke websites. Bijvoorbeeld (en in een willekeurige volgorde): plaatfouten, plaat- en etsingnummers33, luchtpost (of aerofilatelie), spoorwegzegels82, militaire post, perfins, (de perforaties in postzegels aangebracht door bedrijven en instellingen)34, belastingzegels (‘fiscaal’ of ‘revenues’)35, aantekenstrookjes36, voorafstempelingen, en postzegelboekjes, rolzegels, automaat- en loketstroken37. Maar er zijn ook specialisten zonder een website, zoals de Studiegroep Particuliere Postbezorging. En voor wie geïnteresseerd is in de voorfilatelie, of eofilatelie, is er van alles te vinden als je er veel tijd in stopt, maar het zit verdeeld over heel veel verschillende websites in binnen- en buitenland. Voor de specialisten met belangstelling voor postgeschiedenis is er een heel goed gestructureerde commerciële website, met prachtig illustratiemateriaal, Posthistorie, de webshop van Willem Pasterkamp.

Wat zou het mooi zijn als er op de Bondswebsite een snelle en overzichtelijke doorverwijzing is naar ‘alles’ wat over Nederlandse postzegels is geschreven en digitaal voorhanden is. Met daarnaast een programma voor het systematisch digitaliseren van de ‘klassiekers’ uit de Bondsbibliotheek (bv het boek van Vellinga over poststempels), en van een aantal overzichtswerken, zoals de catalogus van Geuzendam over postwaardestukken38. En eigenlijk ook al dat moois van Po&Po: bijvoorbeeld hun vele Posthistorische Studies en het Verenigingsblad ‘De Postzak’. En natuurlijk het maandblad Filatelie met daarbij een snelle en goede digitale zoekfunctie.

Overzee

Veel Nederland verzamelaars verzamelen ook de postzegels van de voormalige koloniën, of zoals het ook wel wordt aangeduid: ‘de Overzeese Gebiedsdelen’. En sommigen hebben zich daar helemaal op toegelegd. Een mooi voorbeeld van een digitale tentoonstelling gaat over de postzegels van Nederlands Indië, verzorgd door Hans Kruse39. Een groep die zowel ‘de Oost’ als ‘de West’ bestrijkt is de Studiegroep Zuidwest Pacific, waarbij de nadruk ligt op Nederlands Indië en Nederlands Nieuw Guinea, met ook aandacht voor Indonesië. Een andere (commerciële) website is Prangko, Bahasa voor postzegel40. De NVPH heeft een speciale catalogus voor de specialisten van poststempels van Nederlands Indië. Helaas heeft de Indonesische nationale bond, de Indonesian Philatelists Association, geen werkende website. Een groep topspecialisten heeft zich verenigd in Dai Nippon, met aandacht voor de Japanse Bezetting en de chaotische periode tussen 1945 en 1950. En onze eigen Hans van Schaik (site helaas niet meer in de lucht) hield een website bij over allerlei belastingzegels van Nederlands Indië; en Rein Bakhuizen van den Brink deed iets vergelijkbaars voor Indonesië. Er is ook wel digitaal wat te vinden over de Molukken41. Vergeleken met al die aandacht voor ‘de Oost’, valt de digitale aandacht voor Suriname en de Nederlandse Antillen (en Curaçao, Aruba, Sint Maarten en Caribisch Nederland) nogal tegen. Er is wel wat digitaal voorhanden maar dat is erg versnipperd42. En eo-filatelisten wijzen er terecht op dat de Nederlandse postale invloed nog veel verder gaat: de oude postgeschiedenis van gebieden in het huidige Guyana, in Noordoost Brazilië, het huidige Ghana, het huidige Sri Lanka, en Tasmanië (Van Diemen’s Land!) is digitaal nog nauwelijks ontsloten. Er is daarentegen al wel heel veel digitaal te vinden over Zuid Afrika43 en er is daar ook een actieve en al lang bestaande nationale bond (al vanaf 1928), de Philatelic Federation of South Africa, en die hebben de laatste drie jaargangen van hun blad, The South African Philatelist, nu vrij toegankelijk online gezet44. Zo kan het dus ook!

@@@@

4. Landenverzamelingen buiten Nederland: digitale inspiratie

USA 1972, bron: illustratie Postal Museum

Hoewel binnen onze vereniging de meeste leden wel een Nederland en/of Overzee verzameling hebben, zijn er toch ook velen met een buitenlandverzameling, soms heel gespecialiseerd, maar vaker breed en met belangstelling voor meerdere landen buiten Nederland. Digitaal is er dan ook veel te beleven tegenwoordig. Allereerst zijn er gespecialiseerde landenverenigingen binnen Nederland. Daarvan zijn de meeste lid van de KNBF, maar niet allemaal. Voor Europa zijn er verenigingen voor verzamelaars van Groot Brittannië en eigenwijs als die Britten zijn is die vereniging geen lid van de Bond…, Scandinavië, Frankrijk (hun blad heet uiteraard Marianne), Duitsland, Zwitserland, Liechtenstein, Tsjechië en Slowakije (geen website te vinden), Italië, Spanje en Portugal, Griekenland, Oost Europa, en het Baltische Gebied. Voor Azië zijn er de al genoemde verenigingen met aandacht voor (de voorlopers van) Indonesië, maar er zijn ook verenigingen voor China, voor de Islamitische Wereld (en daar horen ook delen van Afrika en Europa bij) en voor Israël. Voor Amerika is er een vereniging voor de Verenigde Staten en Canada en een voor Latijns Amerika. En ook is er een digitale presentie van een handelaar/verzamelaar die zich met Australië bezighoudt en die de aparte naam ‘Halmpje’ heeft voor zijn website45. Tenslotte heeft de Nederlandse Filatelistische Vereniging Zuidelijk Afrika nog geen website46. Als we de kaart van de wereld erbij nemen zijn er dus veel gebieden waarvoor specialistische postzegelverenigingen bestaan in Nederland, maar grote delen van Azië, Oceanië en Afrika zijn (nog) niet vertegenwoordigd. En er is in Nederland geen vereniging voor mensen die postzegels van België en Luxemburg verzamelen!

Voor wie in het Nederlands naar informatie over een bepaald land zoekt kan het ook erg lonen om te zoeken via de zoekfunctie van Postzegelblog47. Iemand als Cees Janssen is daar al jaren bezig kleine schrijfpareltjes online te zetten, met daarbij steeds een illustratie. Zoek maar eens bij ‘Ierland’. En er zijn natuurlijk ook heel veel verzamelaars die niet ‘alles’ van een land verzamelen, maar die postzegels en poststukken zoeken van de politieke geschiedenis van een land, of van een bepaalde periode uit die geschiedenis. Jan Heijs heeft bijvoorbeeld een geweldige website over postoorlogen, zowel in het Duits als in het Engels48. Een populair verzamelthema van vredelievender aard is ‘Europa’, of ‘Verenigde Naties’ met een eigen vereniging en website in Nederland49. Voor de Europa-liefhebbers is er ook een hele fraaie blogspot50.

Het digitale buitenland zelf

China: een zeldzaamheid uit 1968 voor een Chinaverzameling51

Veel gespecialiseerde landenverzamelaars zijn vaak (ook) lid van een internationale vereniging of brengen (veel) tijd door op de websites van die verenigingen of van de nationale postadministraties52. Maar een rondje Google levert nog wel meer op. Neem China. Voor wie Chinees kan lezen is er de officiële website van China Post53, maar daarvan is ook een Engelse versie en dan blijkt dat Google Translate er ook aan gekoppeld is en je dus alles ook in een soort Nederlands kunt lezen. Bij de FIAP zijn drie bonden aangesloten die zich met China bezighouden: de All China Philatelic Federation in Beijing, de Chinese Taipei Philatelic Federation en The Hong Kong Philatelic Society. Wel kan iedereen per email of gewone post contact zoeken met die bonden. Je kunt daarvoor dus zo nodig Google Translate gebruiken, zoals de Chinezen zelf ook vaak van vertaalmachines gebruik maken. Dat gebeurde al toen ik in 2000 een hal bezocht met vele tientallen handelaren in Shanghai, die geen van allen Engels spraken en mijn Chinees ging ook niet veel verder dan Nihao; ik kon daar toen alles vinden wat ik zocht dankzij Chinese handelaren met een vertaalknop op hun computer. Minder bewerkelijk is het zoeken naar digitale informatie bij op China gerichte postzegelverenigingen in het buitenland. Een hele actieve is de Amerikaanse China Stamp Society en de Britse mag er ook wezen. Maar er is uiteraard ook een Forschungsgemeinschaft China Philatelie in Duitsland en een La Philatelie Chinoise in Frankrijk. En zo is er nog meer voor wie doorzoekt. Verzamelaars van postzegels54 worden zo vanzelf verzamelaars van digitale informatie over postzegels en daarover op het eind meer. Tenslotte: er zijn internationale websites waar verzamelaars uit de hele wereld aan andere verzamelaars vragen kunnen stellen, zoals Stampboards. Met inmiddels meer dan zeven miljoen posts

@@@@@

5. Thematisch verzamelen: ideeën opdoen via internet

België is trots op zijn Kuifje, illustratie Postzegelblog

Veel verzamelaars, ook bij Op Hoop van Zegels, hebben naast een of meer landen-verzamelingen ook een thematische verzameling opgezet en het komt nog al eens voor dat ze daar gaandeweg meer plezier aan beleven dan aan de landenverzamelingen. Dat wordt ook al gauw: hokjes vullen, en op een gegeven moment “heb je alles, behalve die paar die financieel onbereikbaar zijn”. Thematisch verzamelen kan zo mooi en zo uitgebreid als je het zelf wilt doen en het kan ook met een wat kleinere postzegelportemonnee.

Thematische creativiteit

En op tentoonstellingen en bij verzamelaars thuis zijn prachtige voorbeelden te vinden van de creativiteit die dan blijkt en van het plezier dat er uit straalt. In Nederland is er een vereniging voor Thematische Filatelie met een wat saaie website en een aantrekkelijk blad (Thema)55, waarvan echter alleen maar de inhoudsopgaves digitaal te vinden zijn56. Een overzicht van die inhoudsopgaves laat al zien dat het aantal onderwerpen enorm is. Ook op Postzegelblog is heel veel te vinden. En er is bijvoorbeeld een heel internationaal netwerk van thematische verenigingen die zich met religie bezighouden, waaronder de Nederlandse Gabriël Vereniging57. Het is een en al uitnodiging om zelf ook aan het werk te gaan en er iets moois en individueels van te maken. Er zijn vervolgens verzamelaars die hun thematische verzamelingen digitaal tentoonstellen op eigen websites58, op websites van digitale tentoonstellingen of op de websites van verenigingen. Het mooie van die thematische aanpak is dat postzegelen dan ook aantrekkelijk wordt voor mensen die een heel andere belangstelling hebben: voetbalfanaten die de voetbalgeschiedenis vastleggen in een postzegelalbum, vogelliefhebbers die vogelpostzegels gaan verzamelen en daar hele biologieboeken van maken, of liefhebbers van stripverhalen die de vele fraaie postzegels over stripfiguren zijn gaan verzamelen. En om dichtbij het thema van de digitaliteit te blijven: je kunt natuurlijk ook een themaverzameling opzetten van computergames!

Computergames op postzegels van Groot Brittannië uit 2020. Illustratie: Free stamp catalogue

Van alles erbij

Het voordeel van de thematische aanpak is ook dat je er allerlei andere soorten illustraties bij kunt verzamelen en die kunt verwerken in je verzameling. Dat kunnen de zogenaamde maximumkaarten zijn59, maar ook ansicht- of prentbriefkaarten60 (al dan niet met postzegels), of postwaardestukken, waarvan sommige geïllustreerde luchtpostbladen erg gewild zijn. Maar het kunnen ook (zelf gemaakte) foto’s en kaarten zijn en ik zie in thematische postzegelverzamelingen en in de open klasse bij tentoonstellingen ook suikerzakjes, sigarenbandjes, lucifersmerken en voetbalplaatjes. Sommige thematische verzamelingen zijn ware kunstwerken, waarbij ook eigen tekeningen en zelf getekende albums worden gemaakt. En je kunt tegenwoordig natuurlijk ook zelf postzegels laten maken bij PostNL, of bestaande persoonlijke postzegels er in opnemen. Daarvan zijn er inmiddels al heel veel en niet alleen in Nederland61.

Thematisch digitaal

Om een idee te krijgen wat er allemaal kan en hoe fraai dat er uit kan zien is het goed om af en toe eens een bezoek te brengen aan de digitale tentoonstellingen die nu als paddenstoelen uit de grond schieten en waaraan ook Nederlandse verzamelaars zijn gaan meedoen. Mooie voorbeelden zijn het Duitse Exponate (van de Duitse Bond), en het Tsjechische Exponet. Het Canadese Stampedia probeert een forum te zijn waarop iedereen in de wereld digitaal kan tentoonstellen en ze pakken dat breed aan, met een Facebook account en een YouTube video62. In Nederland loopt de postzegelvereniging Volkel-Uden voorop en ook zij begeleiden het met een Facebook pagina. En er zijn jonge verzamelaars die nog een stap verder gaan en die de lol van het (thematisch) verzamelen van postzegels uitdragen op Twitter63. Voor wie zich wil laten verrassen: kijk eens op de tentoonstelling van Clemens Brandstetter over Agent Orange op de Duitse website (nee, het gaat niet over Prins Bernhard), of de digitale tentoonstelling van René Hillesum, hoofdredacteur van ons maandblad Filatelie, die dat al in 2007 deed over het Spoorwegstation in Helsinki64. En natuurlijk bij dat verrassende Volkel-Uden: kijk maar eens naar de digitale tentoonstelling over muziek, waar het plezier van af spat, of een over ‘Rembrandt’, die laat zien dat een geschreven tekst ook gewoon kan. De website van Volkel-Uden geeft trouwens ook een overzicht van allerlei digitale tentoonstellingswebsites, ook van individuele verzamelaars, zoals Willy Ahlers, die ons al in 2010 probeerde te enthousiasmeren voor wat hij de E-Kaders noemde65. Maar ook bijvoorbeeld Henk van de Laak, die zijn eigen verzamelingen (van Rijkswaterstaat tot het Suezkanaal) digitaal tentoonstelt op zijn eigen website. Volkel-Uden verwijst daarbij ook naar het Postgeschiedenisdeel van onze eigen OHVZ website. Inderdaad is er een vloeiende overgang van online publicaties met teksten en illustraties (zoals heel veel op Postzegelblog, of zoals op de websites van verenigingen – Geleen en Nijmegen doen dat heel goed – of van individuele verzamelaars -zoals John Dehé66 naar digitaal tentoonstellen. En een heel bijzondere vorm is wat je zoal bij Pinterest tegen komt: gewoon mooie plaatjes en opvallend vaak zijn het jonge vrouwen die daar enthousiast gebruik van maken67. In kringen van tentoonstellingsorganisatoren is er nu discussie over het ‘online jureren’ en het transparanter maken van beoordelingen door ze digitaal toegankelijk te maken. En dat geldt dan niet alleen de digitale tentoonstellingen maar ook de klassieke tentoonstellingen met kaders in zalen. Bij de FIP is trouwens een lijst te zien van hun internationale bestand aan juryleden. Vanuit Nederland zijn dat er momenteel drie68. Maar er zijn ook websites die het mogelijk maken om hele verzamelingen digitaal zichtbaar te maken, zonder dat er jurering aan te pas komt; gewoon om interessante verzamelingen voor het nageslacht te bewaren. Een voorbeeld is hetgeen René Hillesum nu probeert op gang te brengen met de website ‘Boekenland‘.

Sociale en (historische) streekfilatelie

Maandblad februari 2021: Themanummer Sociale Filatelie

Steeds meer verenigingen gaan er toe over om de postgeschiedenis van de eigen streek online te zetten, zoals ook OHvZ heeft gedaan en verder zal uitbouwen en soms is er ook aandacht voor de postgeschiedenis van de eigen vereniging. En er is ook steeds meer aandacht voor wat ‘sociale filatelie’ wordt genoemd: een thematische verzameling rondom een persoon, een organisatie of een maatschappelijk fenomeen. Bij OHvZ hebben we nu ook een paar voorbeelden online staan, en er is een begin gemaakt met een digitale postgeschiedenis van bedrijven en instellingen. Het maandblad Filatelie heeft in februari 2021 zelfs een themanummer over sociale filatelie gemaakt. Sociale filatelie en streekfilatelie verbinden de filatelie met historische verenigingen, met heemkundeclubs en met lokale archieven en de studie daarvan. En ook daarbij zijn prentbriefkaarten vanzelfsprekende bruggenbouwers. Maar ook de aandacht voor familiestambomen (genealogie70) leidt tot het gebruik van ansichtkaarten, postzegels en poststempels als illustratiemateriaal bij het maken van overzichten van familiegeschiedenissen en -herkomst. Rein Bakhuizen van den Brink heeft het ook al online gezet. Het zou me niet verbazen als er bijvoorbeeld onder migranten belangstelling gaat groeien voor de postgeschiedenis van de streken waar ze vandaan komen en de routes die ze hebben afgelegd. En er zijn reizigers die ‘overal’ waar ze zijn geweest postaandenkens kopen en dat vastleggen in een boek. Zoals Postal Stamps Travelogue.

@@@@@@

6. Online kopen en verkopen; veilingen en handelaren

Persoonlijke postzegel ter gelegenheid van 80 jaar NVPH in 2008. Illustratie: Filahome

Veel postzegelverzamelaars brengen veel tijd door op de websites voor kopers en verkopers van postzegels en prentbriefkaarten. In Nederland zelf is het vooral Marktplaats, maar internationaal zijn het vooral eBay en Delcampe. Die websites zijn gewoon in het Nederlands te bekijken, maar als je specifieke dingen zoekt buiten Nederland loont het de moeite om ook in andere talen te zoeken. Dat kan simpel door in Google bijvoorbeeld in te typen eBay Francobolli of Delcampe Briefmarken. En er zijn ook veel postzegels te vinden op Catawiki, een website ‘voor en door verzamelaars’. Sommige verenigingen en verzamelaars hebben hun eigen webshop71. Er is overigens ook een Nederlandse website voor het onderling ruilen van postzegels. En er is een website voor het aankopen van Nederlandse ansichtkaarten72. Een heel breed overzicht over van alles wat digitaal gezocht kan worden over filatelie is te vinden op de Filateliestartpagina-website. Daar staat ook een lijst met handelaren, veilinghuizen en buitenlandse postadministraties, maar dat is lang niet compleet. Er is trouwens via Google Scholar een lezenswaardig wetenschappelijk artikel te vinden over Nederlandse amateurpostzegelhandelaren in de periode 1995-199873.

De commerciële postzegelhandel

Postzegels kun je natuurlijk ook op andere manieren kopen en verkopen: bij handelaren en bij veilingen. Voor de Nederlandse postzegelhandel is er de NVPH, met op hun website ook een overzicht van alle aangesloten leden. Er is ook een internationale koepel van postzegelhandelaren, met een eigen website: de International Federation of Stamp Dealers Associations, waarvan op dit moment de Haarlemse eigenaar van Postbeeld, Rob Smit, president is. Op een prachtige wereldkaart kun je in zoomen per land en per handelaar. Heel veel postzegelhandelaren uit binnen- en buitenland hebben inmiddels een goede website en sommige handelaren hebben dat al heel lang. Voor de handel is dat ook wel een voorwaarde gebleken want degenen die dat niet hebben gedaan zijn inmiddels bijna allemaal ter ziele. En daarmee is de handel in principe mondiaal geworden, zoals Postbeeld in Haarlem (en elders) en Hollands Glorie in Heemstede al heel vroeg hadden begrepen74. Bij Postbeeld kun je de hele website bekijken in het Nederlands, Duits, Engels, Frans, Italiaans, Spaans, Russisch en uiteraard Chinees. Bij Hollands Glorie word je doorverwezen naar Stampworld waar je alles in bijna vijftig talen kunt bewonderen. En er zijn ook grote buitenlandse handelaren, zoals het Deens Nordfrim, die een eigen Nederlandse website hebben. Sommige handelaren doen ook van alles aan postzegeleducatie, zoals de Helderse Postzegelhandel. Er zijn ook websites die je bij de hand nemen over het kopen en verkopen van postzegels, zoals Filahome van Ruud van Capelleveen.

Partijenhandelaren spelen het klaar om een groot deel van hun betere aanbod integraal online te zetten en dat keer op keer. Een mooi voorbeeld is de Haagse Postzegel Partijen Centrale. Wij maakten overigens eerder een overzicht van de geschiedenis van de postzegelhandel in Haarlem en omstreken en dat is natuurlijk digitaal te lezen en te bekijken. Er is overigens nog wel op te merken dat de (online) handel vaak veel breder is dan alleen maar postzegels. Vaak horen prentbriefkaarten en munten er sowieso bij, maar soms ook veel meer verzamelwaardige zaken75.

Veilingen

Heel veel postzegelverenigingen hebben een eigen veiling en die zijn vaak ook digitaal te bekijken (soms alleen voor leden die dan moeten inloggen) als de verenigingen een eigen website hebben. Dat geldt ook voor Op Hoop van Zegels. Corona heeft ervoor gezorgd dat die veilingen veelal ‘virtueel’ zijn geworden: bieden en afhandeling gaan per email en ‘iedereen’ kan digitaal zien wat de kavels zijn en vaak ook wat ze hebben opgebracht76. Daarvoor hoef je geen lid te zijn. Dat moet je vaak wel zijn om te mogen aanbieden en om te mogen bieden, al komen er ook veel nalatenschappen op de ‘eigen’ veilingen terecht van mensen die nooit lid zijn geweest, maar waarvan de familie contact zoekt om eindelijk eens af te komen “van al die rommel”. Maar er zijn natuurlijk ook allerlei commerciële veilinghuizen in binnen- en buitenland. Op Hoop van Zegels doet zaken met Corinphila in Amstelveen, het oude Wiggers de Vries, en nu onderdeel van de Corporation Internationale de Philatélie, met een hoofdvestiging in Zwitserland77. Maar er zijn in Nederland nog steeds heel wat veilinghuizen en een overzicht daarvan is te vinden op Postzegelblog. Die zijn echt van alle markten thuis. Internationaal is er het StampAuctionNetwork, met een duizelingwekkende hoeveelheid mogelijkheden. Een ander netwerk is het StampCircuit, al even overweldigend. Maar voor wie zoekt is er nog veel meer. En een deel van die veilinghuizen heeft inmiddels werkelijk prachtige websites.

@@@@@@@

7. Zelf digitaal verzamelen

Eindelijk ook die Mauritiusklassieker in je verzameling

Ik heb het leukste bewaard tot het laatst. Op het internet zijn allerlei voorbeelden te vinden van digitale verzamelingen. Postzegels verzamelen kan een dure hobby zijn, maar digitaal verzamelen kost alleen tijd; geen geld. En een ‘analoge’ verzameling mist altijd net die paar zegels die onbetaalbaar of onvindbaar zijn, tenzij je de Britse koningin bent, vooral dankzij grootvader George V. Een digitale verzameling (van een land of thematisch) is vaak veel completer te krijgen omdat inmiddels vrijwel elke postzegel ter wereld en vrijwel elke afstempeling ter wereld wel ergens digitaal te vinden is. Al moet je er vaak lang naar zoeken en is niet elke afbeelding even mooi….Je kunt daar dan een eigen digitaal album van maken. En los van het plezier in het digitaal verzamelen zelf kun je ook heel veel plezier beleven in het zoeken naar en het vermelden van allerlei achtergronden: filatelie als studie!

Voorbeelden zijn inmiddels steeds meer te vinden op verenigingswebsites en onze eigen Kennemerlandse Postgeschiedenis op de site van OHvZ is er een goed voorbeeld van, al zijn het eigenlijk ‘hybride’ verzamelingen: de opgenomen stukken daarvan komen zowel uit allerlei websites, als uit verzamelingen van OHvZ-leden, en uit de rondzendingen (en in beide laatste gevallen maakte ik foto’s met mijn smartphone en die zette ik door naar mijn email-adres waar ik ze dan vandaan pluk om in het digitale album te importeren). Een ‘puur’ voorbeeld van een digitale verzameling is de verzameling over Mauritius op de website van het Afrika-Studiecentrum in Leiden, waar overigens al een hele serie staat van dit soort digitale verzamelingen over Afrika. Vooral de illustraties van poststukken maken het een feest, evenals de poging om van zoveel mogelijk plaatsen een poststempel op te nemen, liefst op een gelopen poststuk (en dat is een hele uitzoekerij op zich) en ik neem ook af en toe een ‘iconografische analyse’ op: wat staat er eigenlijk op postzegels uit bepaalde periodes en hoe verandert dat door de tijd? Ik heb daar eerder ook al eens mee geëxperimenteerd toen ik een vergelijking maakte van de beelden op Nederlandse en op Duitse postzegels in de loop van hun (postzegel)geschiedenis78.

Zelf digitale albums maken

Het digitaal verzamelen betekent ook dat je je digitale album zo kunt inrichten als je zelf wilt en dat je er van alles aan interessants bij kunt halen. Voor wie zelf aan de slag wil gaan met deze nieuwe vorm van verzamelen heb ik een aantal tips.

Postzegel van Moresnet uit 1886, Illustratie

De eerste tip is: begin klein: probeer maar eens een digitaal album te maken van Moresnet, dat rare stukje land tussen Nederland, België en Duitsland, dat een tijdje eigen postzegels heeft gehad. Philip Dröge schreef er een paar jaar geleden een heel interessant boek over: “Moresnet: opkomst en ondergang van een vergeten buurlandje”. Met daarin ook een hoofdstuk over die postzegels.

Verdere praktische tips

Het eerste wat je dan doet is naar Google gaan en daar ‘Moresnet postzegels’ intypen en op ‘afbeeldingen’ klikken. Je ziet dan meteen dat er heel veel digitaal te vinden is en dat werk je systematisch af. Datzelfde kun je herhalen met ‘Moresnet stamps’, ‘Moresnet Briefmarken’ en ‘Moresnet Timbres Postes’. En het loont ook de moeite om bij ‘alle’ te gaan kijken en dan de meest veelbelovende websites nog eens door te lopen. En van het een komt dan het ander.

Bij alle afbeeldingen die je wilt opnemen in je digitale album ga je met je muis op de afbeelding staan, je klikt er op en dan zie je staan ‘copy image’. Dat ‘paste’ ik dan op de bladzijde die ik wil vullen. Ik doe dat in Word en maak er later een pdf van en ik kopieer ook de zogenaamde URL (de ‘Uniform Resource Locator’) door te klikken op ‘copy image address’, zodat altijd de bron wordt gegeven. Soms blokkeert een kopieerfunctie omdat de website dat niet toestaat. Een ‘truc’ die dan vaak wel werkt is om de afbeelding eerst op een Powerpoint pagina te zetten en vandaar opnieuw te kopiëren naar Word. En soms lukt ook dat niet en zoek je gewoon naar een andere soortgelijke afbeelding. Als je browser of je computer een scherm-afbeeldingsfunctie (screen shot) hebt kun je ook elke afbeelding rechtstreeks van je scherm af kopiëren en in je digitale verzameling plaatsen. Als ik zo een digitale ‘basisverzameling’ heb aangelegd (met kaartjes, plaatjes/foto’s en teksten erbij) en nog verder wil gaan, dan hanteer ik een lijst met veilinghuizen die goede archieven hebben en mooie afbeeldingen. Een heel bruikbare ‘moederwebsite’ is dan Philasearch. En ik ben zelf voor achtergrondinformatie en fraaie kaartjes gecharmeerd van Stampdomain en van een website die helaas opgehouden is met het overlijden van de maker (de Nederlander Gerben van Gelder), maar waarvan een groot deel nog te vinden is via het webarchief. En ik kijk ook altijd even bij Wikipedia (in diverse talen)79. Daar staan ook vaak mooie illustraties die het digitale album kunnen verrijken. Maar er is nog heel veel meer voor wie dit een mooie tijdsbesteding vindt. En het hoeft natuurlijk geen digitaal album te worden van een land of postzegelgebied. Het kan ook een bepaald soort zegel zijn, bijvoorbeeld ‘eerste emissie Nederland’, of het kan een themaverzameling zijn over van alles en nog wat. Digitale filatelie is grenzeloos en kan postzegels verzamelen een hele nieuwe dimensie geven. En voor wie vastloopt of opmerkingen heeft: vragen staat vrij en tips zijn welkom! (secretaris@ohvz.nl).

@@@@@@@@@@@@@@@@ Veel plezier!@@@@@@@@@@@@@@@@

BBC 2019: een oude hobby krijgt nieuwe energie80

Covid-19 postzegel van Isle of Man, 2020: “Care will carry us through”: Zorg brengt ons er weer boven op!81

Op naar het mondkaploze 111-jarig jubileum!

Voetnoten

Met veel dank voor de input van Arend Bultman, Hugo Brieffies, Victor Coenen, Wilbert Davids, John Dehé, Cor Fortgens, Jeffrey Groeneveld, Jan Heijs, René Hillesum, Cees Janssen, Leo Koelemij, Theo van Koolwijk, Nico van der Lee, Ben Mannesse, Wim Meens, Jan Mulder, Luc Turkenburg, Edwin Voerman en Arie Zonjee. Ik wil benadrukken dat ik zelf voor dit stuk de verantwoordelijkheid draag , niet de Bond en niet de mensen die mij van commentaar hebben voorzien!
De illustratie van de postzegel komt van swissinfo.ch.
Met Bondsvoorzitter Victor Coenen en verder ook Hugo Brieffies, Wilbert Davids, Ronald Rong en Hans Wilderbeek, met dank voor de inspiratie!
Illustratie: www.datafun.fi.
Wikipedia en deze informatie is in nog veertig talen te lezen, allemaal op een wat andere manier.
Er is ook een beperktere vertaaldienst online (voor NL, EN, FR, DE en SP): mijnwoordenboek.nl
Zie: Wwikipedia
De viertalige woordenlijst Philawords op zijn website bestaat uit Nederlands/Vlaams, Engels, Duits en Frans. Het bevat ook een heel nuttige woordenlijst in vier talen voor kleurenaanduidingen.
De Nederlandse postzegelverenigingen staan op de Bondswebsite en dit kan worden gecompleteerd met de lijsten van Postzegelblog en van Samenwerkingsverband Filatelie.
De eerste zijn op YouTube te vinden, er zijn er tot nu toe negen van. Op de website van de vereniging in Purmerend staan ze allemaal. Er zijn trouwens nog wel meer hele goede video’s op het net te vinden over filatelie: bv. een cursus filatelie van Cees van der Wel; hier deel 11.
De KNBF link is nog: http://www.defilatelie.nl, maar daar kom je pas na drie keer klikken en flink zoeken. Alle inhoudsopgaves van 2009 tot nu toe zijn wel digitaal te raadplegen op de Maandbladwebsites en je kunt de digitale versies wel kopen (voor 15 euro per jaargang; als ‘cd-roms’, ja heus; ik kan die niet eens meer kwijt in mijn laptop laat staan op mijn smartphone of op tablets). Het prachtige en zeer informatieve maandblad (inmiddels 99 jaar oud) verdient het om voor iedereen gratis digitaal toegankelijk te zijn.
Naar verluidt werkt het bestuur van het Maandblad nu aan een nieuwe website. Een complicerende factor hier is het feit dat de Bond geen volledige eigenaar is van het maandblad. Dat is de ‘Stichting Nederlandsch maandblad voor Philatelie’, met een apart bestuur waarin de Bond maar een van de deelnemers is. De zeer gecompliceerde geschiedenis van het maandblad en haar voorgangers staat op Wikipedia. Het lijkt mij tijd om het minder gecompliceerd te maken.
Ze hanteren daar inderdaad de ‘grace period’ van twee jaar: alles wat ouder is, is vrij toegankelijk in te zien door iedereen. En je kunt per nummer alles doorzoeken met je eigen zoektermen.
Je kunt die ook aanklikken in (o.a.) het Nederlands maar dan zie je ook meteen dat dat vertalen nog wel wat beter mag….
Dit is een dode link. De site http://www.postzegelontwerpen.nl bestaat niet meer.
Jeugd Filatelie Nederland en stampkids van Toon Oomens. Kijk ook eens op de Belgische website filakids. Voor jongeren is ook Stamptrade een goede opstap en veel Nederlandse jongeren doen graag mee met het positief of negatief waarderen van nieuwe postzegeluitgiftes in Europa op het Belgische Philandria.
PostNL; KNBF. Het voormalige Museum voor Communicatie heeft haar postzegels in 2018 afgestoten naar het Nationaal Archief. Hele interessante digitale buitenlandse postcollecties zijn te vinden in bijvoorbeeld Duitsland en Groot Brittannië.
Den Haag. (Den Haag is vooral interessant vanwege de manier waarop ze hun geschiedenis als vereniging vertellen); Geleen, (kijk eens naar hun pagina ‘links’); Gouda, (kijk eens naar hun aandacht voor ‘de toekomst van de filatelie’). Nijmegen; Purmerend, (ook met een eigen Facebook account); Volkel-Uden, (digitale tentoonstellingen!) en Zwolle, (zie vooral ook hun rubriek ‘IT in de Filatelie’).
Nogmaals: met een moderne browser is de vertaling zelf te doen in veel meer talen.
Een voorbeeld
Zoals bijvoorbeeld Global Philatelic Library en The Royal Philatelic Society London (je kunt daar ook met eigen zoektermen zoeken in de bibliotheek van de KNBF).
en als je lid bent en hebt ingelogd staat er nog veel meer, zoals bij wel meer websites in de filatelie.
Kijk ook eens op Deutsche Briefmarken Zzeitung en voor een groot aantal Arbeitsgemeinschaften op: Briefmarkenspiegel
In Italië is ook Vaccarinews heel interessant.
Al eerder is hun bibliotheekoverzicht geroemd; het is wel een website die af en toe als zeer specialistisch kan over komen.
Bij veel websites verschijnt een waarschuwing dat ze ‘not secure’ zouden zijn. De veiligheidseisen worden steeds strenger en websites zijn niet altijd meegegaan met die veiligheidsvoorwaarden en privacy-eisen.
Het is gelieerd aan het Italiaanse AICPM en die hebben een website waar niet iedereen van zal houden….
Haarlem 2 ‘Martin’ postmark on ‘Church mail’ with free franking; September 1906. by Hans Kremer. Vol.45.3
Catalogi van de NVPH: Nederlandse postzegels, persoonlijke postzegels, specialiteitencatalogus, eerste editie 1933, speciale catalogus en junior catalogus.
Michel ook: Briefmarken (Henk Burgman maakt daar steeds goede boekbesprekingen van: die zijn te vinden op de filatelistenvereniging De Gelderse Vallei); Yvert & Tellier; Stanley Gibbons; Scott. Er zijn ook websites die een veel groter aanbod weergeven, zoals: World Stamp Catalogues (voor Nederland ) en Samenwerkingsverband Filatelie vanuit een Nederlandse website.
Het Museum voor Communicatie heette eerder PTT Museum en later COMM. Het is sinds 2019 onderdeel van het Museum voor Beeld en Geluid, maar postzegels horen er niet meer bij: Beeld en Geluid Den Haag. Die zijn naar het Nationaal Archief verhuisd.
Veel publicaties van de academie staan online en de website is zeer systematisch opgezet. Dit is een voorbeeldige website.
Maar ook: plaatfoutenstudies (particulier)
Artikelen in het verenigingsblad, de Perfinpost, staan vanaf 1987 op de website, gerubriceerd naar land.
belastingzegels.nl (vereniging).
Specifiek voor militaire post: aantekenstrook.nl(particulier)
Er is ook een mondiale website over ‘meter stamps’; dit is het gedeelte over Nederland.
Nu staan alleen de aanvullingen online. In het Engels ook op Yumpu.com.
Deze website uit Tsjechië laat zien hoe interessant digitaal tentoonstellen is.
Particulier
Zoek op Maluku Selatan.
De beste bron is de Studiegroep ZWP (al zou je dat niet zeggen, gezien de naam: Zuid-West Pacific), zie eerder.
Zie bijvoorbeeld de African Postal Heritage Papers van het Afrika-Studiecentrum in Leiden. De nummers 9 tot 16 gaan over de Zuid-Afrikaanse gebieden tot 1910 en nummer 26 over de Zuid-Afrikaanse spoorwegzegels.
Philatelic Federation of South Africa. Ze hebben ook een werkend facebook account.
Dit is overigens een website die al lang niet is bijgehouden.
Al is er dus wel veel digitaal te vinden, o.a. op African Postal Heritage en voor Zuid Afrika bijvoorbeeld: De Postkoets.
Ook met een Engelstalig deel (Freestampmagazine) en ook met en facebook pagina
Andersom is er een niet-filatelistische website op dit gebied, De Facto, die ook aandacht besteed aan postzegels
Het gaat om De Nederlandse Postzegelvereniging VN-VE. Er staat op deze website ook een catalogus van alle postzegels over de NAVO (1949-2019).
Met daarbij ook een doorklikmogelijkheid naar alle postadministraties van Europa.
Illustratie:. filatelie.nu. Van deze postzegel zijn er maar acht bekend en op een veiling bracht het in 2012 dan ook bijna 1 miljoen euro op. Probleem was dat Taiwan wit gekleurd was en toen dat ontdekt werd is de uitgifte schielijk teruggetrokken….
Een lijst daarvan is te vinden op Samenwerkingsverband Filatelie (en uiteraard op die van de UPU, zie eerder). Het is overigens heel instructief om te zien hoe de United States Postal Service gebruik maakt van allerlei soorten social media: Facebook, Twitter, YouTube, LinkedIn en blog. Ook PostNL doet trouwens haar best (zie een waarderend stuk uit 2015) De Kracht VanContent. En kijk eens op de prachtig uitgevoerde website van de Britse postadministratie.
En ook die van Taiwan, Macao en Hong Kong: ik kom daar achter via: La Philatelie Chinoise.
En alles wat daarbij kan horen. Zo is er een mondiale website over automaatzegels
Kijk ook eens op de website van Belgische vereniging voor Thematische Filatelie en bij de verzamelingen die daar op staan.
Maar leden kunnen (met een wachtwoord) wel bij de publicaties van de laatste tien jaar.
Zie ook: Weltbund St. Gabriel.
Een voorbeeld is Piet Dees. Zie ook: op YouTube. En een heel bijzondere vorm van digitaal-muzikaal tentoonstellen is: deze.
Daar is zelfs een aparte vereniging voor: Vereniging voor Kinderpostzegels en Maximafilie en die specialiseren zich ook in de Nederlandse kinderpostzegels, waarbij steeds maximumkaarten zijn gemaakt die werden gegeven als bedankkaart aan vrijwilligers van de Actie Kinderpostzegels.
Ook daar zijn uiteraard verenigingen voor, zoals Vereniging Documentatie Prentbriefkaarten en commerciële websites zoals PostcardsFrom.nl en House of Cards. Er zijn inmiddels heel veel archieven online waar het zoeken naar passende prentbriefkaarten veel mensen groot plezier geeft en het vinden, kopiëren en afdrukken van een passende illustratie net zo veel voldoening geeft als het vinden van die ene zegel die je al lang zoekt. En internet heeft er ook voor gezorgd dat het sturen en ontvangen van prentbriefkaarten naar en van de hele wereld weer een spannende hobby werd: met 800.000 leden (41.000 vanuit Nederland) bevordert Postcrossing het wereldwijd uitwisselen van prentbriefkaarten-met-postzegels. Vanuit de Nederlandse deelnemers alleen al zijn er inmiddels 4,5 miljoen kaarten verstuurd. Overigens heeft de FIP in 2018 ‘picture post cards’ experimenteel ook toegelaten tot internationale tentoonstellingen.
Kijk maar eens bij Duitsland.
Maar helaas lijkt de site al een tijd niet meer te worden aangevuld.
(Hugo Brieffies) Maar er is heel veel meer.
Toen al….Nu ook hier uitgebreider.
Omdat de Adobe Flash vanaf 1.1.2021 niet meer functioneert is veel ervan niet meer zichtbaar te maken.
Dit is wel een website die door browsers soms als unsafe wordt aangemerkt en dat gebeurt wel meer bij particuliere websites die blijkbaar een gemakkelijk doelwit zijn van hackers.
Door ‘Kim, Nienke en Ruchama’ (zie ook hun eigen site).
Op de FIP website staat ook informatie over de laatste jaren aan ‘gewone’ tentoonstellingen, wie daar aan meededen en welke prijzen ze daar kregen. Van 2017 t/m 2019 waren veertig verschillende Nederlandse inzenders actief bij vijf grote internationale tentoonstellingen en een aantal daarvan meer dan één keer. Daar zitten ook veilinghuizen en het maandblad Filatelie bij. In 2020 was er om begrijpelijke redenen geen grote internationale tentoonstelling.
Voetnoot vervallen.
Er is een Nederlandse Genealogische Vereniging met een eigen website. De Haarlemtak vergaderde vaak naast ons toen dat allemaal nog mocht. Kijk ook eens op Stamboomforum.
Zo ook de KNBF zelf: postzegel verkoop. Een voorbeeld van een persoonlijke webshop is Specialsale van M. Schoemaker uit Barneveld.
Van Kees en Riet van Varick uit Leiden; KVR, een voorbeeld van een hobby die uit de hand liep!
Van Der Grijp, P. (2002). Passion and profit: The world of amateur traders in Philately. Journal of Material Culture, 7(1), 23-47. Het is online te lezen. Het stuk is uit de nadagen van de glorietijd van het postzegels verzamelen, toen er bij de verenigingen van de Bond nog meer dan 40.000 leden aangesloten waren (in de jaren ’70 waren dat er zelfs 75.000). Dat zijn er nu niet veel meer dan 10.000.
Zie ook: StampWorld
Voor munten (of numismatiek) is er ook een grote Nederlandse overzichtswebsite bij Startpagina.
Zoals bij OHvZ . Bij de postzegelverenigingen in Nederland is deze verbreding (nog) veel minder aan de orde. Een voorbeeld van een uitzondering is de vereniging Ronde Venen
Postzegelveiling Amstelveen is niet meer op het web aanwezig. Het veilingarchief is hier te vinden.
Dat verscheen in 2006 als “Postzegels als manifestatie van (veranderende) nationale identiteit. Duitsland en Nederland van 1849 tot 2005” in het blad Geografie en in Filatelie (en in ‘Duitse Post’, het blad van de Duitslandverzamelaars in Nederland), in een Duitse bewerking in het blad Philatelie (2007) en in een Engelse bewerking in de internationale editie van het blad, ook in 2007. Er was toen veel belangstelling voor!
En nu iedereen toch bezig is met oefenen: Neutral_Moresnet
Bron: BBC “Tech-savvy stamp collectors energise an old hobby”, door Caroline Bullock.
Afbeelding BBC
Zie ook Railway Stamps Online. Daar staan Nederlandse zegels over spoorwegen en de site is behoorlijk uitgebreid. Op deze website staan ook verwijzingen naar ‘toerisme in Nederland’ en ‘Nederlandse personen’.



versie 12-11-2022