Duitse belangstelling voor
de Haarlemmerolie-post
Op Hoop van Zegels heeft al jaren een speciale band met de
postzegelvereniging in Osnabrück
in Duitsland. We wisselen ook steeds onze periodieken uit en in het
juninummer van 2021 stond een artikel van de hand van Heiko Deckert
over de Haarlemmerolie. Dat artikel mogen we van ze overnemen op onze
website en we zetten er ook een vertaling bij. We hebben zelf ook een
grote online-verzameling poststukken m.b.t. de Haarlemmerolie
aangelegd een daar zullen we ook een greep uit doen en toevoegen
(TD).
Maar eerst het Duitse stuk
Het gaat om de bladzijdes 53-55 van dit tweede nummer van het jaar (juni 2021).
De bewerking:
Heiko
Deckert (Georgsmarienhütte): Haarlemmerolie
Het bedrijf Gebr. Waaning-Tilly (afbeelding 1) in het Nederlandse
Haarlem, niet ver van Amsterdam, is een chemisch bedrijf dat meer dan
honderd jaar geleden ook opium verhandelde. Op beurzen waar ook
poststukken worden verhandeld is het niet moeilijk om briefkaarten te
vinden die reclame bevatten voor de ‘echte Haarlemmerolie’ en die
naar Duitse klanten werden gestuurd.
De getoonde voorbedrukte kaart (afbeelding 2) is verstuurd op 30
september 1920 uit Gera (Reuß)
en kreeg in Haarlem een bestellersstempel met het nummer "2"
in een kleine cirkel. Het toenmalige internationale tarief voor
briefkaarten (6.5.1920 – 31 maart 1921) was 40 Reichspfennig. Met de
postzegels Mi.91 II en 141 in gemengde frankering is er 20 pfennig te
veel betaald, waarschijnlijk te wijten aan onwetendheid. De
voorgedrukte tekst verzekert de klant dat er geen vracht- en
douanerechten hoeft te worden betaald. Het bedrijf lijkt ook rivalen
te hebben gehad in de productie en distributie van haar
Haarlemmerolie, want zij benadrukt de enige fabrikant te zijn van de
‘echte’ Haarlemmerolie. Haarlemmerolie werd geacht effectief te
zijn tegen luchtwegaandoeningen, passief en actief roken, een
ongezonde voedingswijze en reumatische aandoeningen. Het levert ook
veel energie, wat helpt om de regeneratietijd na een sporttraining
te verkorten en het vermijdt pijnlijke spieren en vermoeidheid en
vermindert uitputtingsverschijnselen. Haarlemmerolie versterkt ook de
nagels en de haargroei. En dit natuurgeneesmiddel is ook nog eens
goed voor paarden.
Haarlemmerolie
werd in de 17e eeuw in Haarlem ontdekt, toen die stad het centrum was
van de westerse alchemie-beoefening. Haarlemmerolie bestaat [zie
aanvullingen] uit drie basis ingrediënten in een capsule van 200
mg: zwavel 16%, terpentijn 80%, en lijnolie 4%. De combinatie van
deze drie ingrediënten maakt de zwavel voor het lichaam biologisch
beschikbaar zodat het menselijk organisme er volledig effect van kan
hebben.
Haarlemmerolie
wordt al meer dan 80 jaar medicinaal gebruikt in Frankrijk waar het
onder medische supervisie wordt toegepast, resulterend in talrijke
klinische ervaringsrapporten.
In 1672 ontwikkelde onderwijzer Claes Tilly experimenteel zijn
huismiddeltjes die vooral bedoeld waren tegen urinewegontsteking en
voor de behandeling van galstenen en nierstenen. Claes Tilly testte
dit medicijn op arme patiënten en op zijn kennissen en begon het
geleidelijk te verkopen. In 1694 trouwde Claes Tilly, als kinderloze
weduwnaar, met Jannetje Booms. Ze was een weduwe met een jonge baby.
In 1696 verleende de gemeente Haarlem aan Tilly goedkeuring voor de
productie en de verkoop van Haarlemmerolie in eigen productieruimtes.
Het middel werd steeds populairder in Nederland en werd daarbuiten
ook veel gebruikt in de scheepvaart. En gaandeweg werd het middel
tegen steeds meer kwalen ingezet.
Het bedrijf werd uitgebreid in 1725 toen Claes Tilly zijn oudste
stiefkleinzoon, Leendert Jonkhout, in het bedrijf opnam, dat in de
Haarlemse Achterstraat ‘Oprechte Haarlemmerolie’ produceerde. In
zijn testament, dat Claes Tilly in 1734 had geschreven, legde hij de
manier vast waarop het bedrijf zou moeten opereren als het zou worden
overgenomen en Leendert Jonkhout werd de eerste officiële
opvolger. In 1762 overleed Leendert Jonkhout en Claas de Koning, een
(stief-) achterkleinzoon van de oprichter Claes Tilly nam de leiding
van het bedrijf over. Daarnaast werd de naam van het bedrijf
veranderd in de naam die het nog steeds voert: C. de Koning Tilly
(zie afbeelding 3).
Door de eeuwen heen heeft het bedrijf gehad veel opvolgers gehad en heeft
het heel wat politieke spanningen doorstaan, zoals de bezetting door
Napoleon en veel later door de Duitsers. Ook kreeg het te maken met
de invoering van de geneesmiddelenwetgeving.
In 2017 werd het bedrijf C. de Koning Tilly B.V. overgenomen door de
Sacha-Yoast Beheer B.V. groep van Ruud van Dobben, inmiddels de elfde
generatie van dit familiebedrijf. Om de historische familiebanden
niet te verbreken blijft de familie eigenaar van één
aandeel in het bedrijf.
Afbeeldingen:
1: reclame voor echte Waaning-Tilly olie uit Haarlem
2: bedrijfspostkaart, op 30 09 1920 verstuurd van Gera naar Haarlem
3: het bedrijfspand van C de
Koning Tilly, in de jaren ’60 van de 20e eeuw.
Aanvullingen door TD
Veel van de historische informatie in dit artikel in het blad van onze
zustervereniging komt van de Duitse versie van de website van het
bedrijf vm C.
de Koning Tilly
zelf, een website die trots vermeld dat het bedrijf dit jaar 325
jaar bestaat. Er zijn van die website ook Nederlandse,
Franse, Duitse, Engelse en Chinese versies. De website verwijst ook
naar een wikipediapagina,
die meer context geeft over dit ‘medicamentum gratia probatum’,
wikipedia heeft over dit lemma ook versies in het Arabisch, Engels,
Frans en IJslands, maar dus niet in het Duits). Daar staat ook dat
de Achterstraat inmiddels Anthoniestraat heet en dat het bedrijfspand
in 2005 verkocht is aan een projectontwikkelaar. Ook is er te lezen
dat Ruud van Dobben ontkend zou hebben dat er lijnolie gebruikt werd
in het recept en dat dat fabeltje ooit de wereld in is gebracht om
namakers een rad voor ogen te draaien. Het bedrijf van C. de Koning
Tilly heeft dan ook diverse malen geprobeerd om namakers juridisch te
vervolgen en vooral met concurrent Waaning Tilly is er al heel lang
grote onmin. Het is dus wel ironisch dat het artikel in ons
zusterblad begint met een reclameplaatje en een briefkaart van deze
concurrent! Waarbij er dus een woordenstrijd is tussen ‘oprecht’
(C. de Koning Tilly) en ‘echt’ (Waaning Tilly).
Op het internet, bij onze eigen OHvZ rondzendingen poststukken en in
verzamelingen bij onze leden zijn regelmatig briefkaarten te vinden
van beide bedrijven en die geven ook aan dat niet alleen Duitsland
afzetgebied was. Uit een groot aantal voorbeelden die we tot nu toe
digitaal verzamelden kiezen we er een paar.
Om te beginnen een van de oudste poststukken: een kaart uit het Duitse
Bochum uit het jaar 1887, waarbij er van uit werd gegaan dat de
Haarlemse posterijen wel zouden weten waar dit bedrijf was
gelokaliseerd. Het is een kaart uit de verzameling van Dik de Geus.
En dit is een voorbedrukte kaart (voor- en achterzijde) uit 1907 vanuit
Duitsland, afkomstig uit de rondzending poststukken die rondging in
april 2021.
En hier een voorbedrukte kaart uit Frankrijk, verstuurd in 1931 en
afkomstig van Delcampe, en daar op dit moment nog steeds te vinden.
Bron: Delcampe.
En Dik de Geus heeft in zijn verzameling een wel heel bijzondere brief
aan de Koning Tilly, uit Polen, verstuurd in 1952.
Dit is een wat latere foto van het bedrijfspand van C. de Koning Tilly,
een foto uit het Haarlems Dagblad van 1978. Vergelijk met afbeelding
3 uit het Duitse artikel!
Van de concurrent, Waaning-Tilly, zijn ook veel poststukken bekend (en
digitaal opgeslagen in ons postgeschiedenis archief), naast degene
die in het Duitse artikel zijn afgedrukt (als afbeelding 2).
Ook hier beginnen we met een vroeg poststuk: een briefkaart uit Franeker
uit 1894 en afkomstig van eBay. Ook hier een poststuk zonder adres.
En met bestellersstempel A.33.
Bron: eBay
Opnieuw uit de verzameling van Dik de Geus een mooi voorbeeld van een
voorgedrukt poststuk uit Duitsland (uit 1910) en de uitleg die Dik
erbij geeft.
Uit de verzameling van Jan Groenendijk komt deze voorbedrukte kaart uit
Beieren, verstuurd in 1921 en nog met een Beierse postzegel met
opdruk Deutsches Reich. De kaart toont ook een postbus
bestellersstempel 6.
En ook voor Waaning Tilly een voorbedrukte kaart uit Frankrijk, uit
1930, en ook deze komt van Delcampe.
Bron: Delcampe
Tenslotte een foto die ik in 2018 maakte van het gebouw in de Doelstraat waar
Waaning Tilly ooit was gevestigd.
En een vergroting van de gevelsteen:
versie 04-11-2021