Postzegels
met Haarlemse beelden, een vervolg
Ton Dietz
Inleiding
Postzegels vertellen een verhaal en geven uitdrukking aan opvattingen die leven
in een samenleving en/of bij de politieke leiding van een land. Dat
kan gaan over wat ‘mooi’ wordt gevonden, of ‘belangrijk’.
Postzegels zijn in de geschiedenis vaak een boodschap aan de
verstuurders , ontvangers en verzamelaars geweest. Die ‘beeldtaal’
op postzegels wordt ook wel ‘iconografie’ genoemd, oud-grieks
voor ‘beeldbeschrijving’. Ook ‘Haarlem’ is regelmatig op
postzegels afgebeeld, of op aan postzegels verwante beelddragers.
In het boekje dat uitkwam bij het 100-jarig bestaan van ‘Op Hoop van
Zegels’, besteedde Henk Weevers al aandacht aan ‘Haarlem in de
filatelie’ en dat staat onder deze rubriek al online. Hier vullen
we aan met wat er verder is gevonden en roepen we OHvZ leden en
anderen op om aanvullingen in te sturen. Los van de beelden van de
stad, tonen we in een andere bijdrage beelden van ‘bekende
Haarlemmers’ op postzegels.
Haarlem:
provinciehoofdplaats van Noord Holland
Haarlem is de provinciehoofdplaats van Noord Holland. Twee maal is de
provincie afgebeeld op Nederlandse postzegels, in 1926 en in 2002.
De postzegels zelf staan al bij het eerdere stuk van Henk Weevers.
Bron: Antoon Molkenboer
Bron: onbekend
Bron: Europost;
met verzetsheldin Hannie Schaft uit de Tweede Wereldoorlog als
bovenste vignet
Haarlemse
gebouwen en lokaties (en in de omgeving)
De Amsterdamse Poort
op een briefkaart, begin 20e
eeuw
Bron: Postzegelblog:
“De Amsterdamse Poort is gebouwd in 1355 en is de enige nog
overgebleven stadspoort van de twaalf die de stad in totaal gekend
heeft” (tekst: Willem Hogendoorn van de Leidsche Vereeniging van
Postzegelverzamelaars, 2013).
Het stadhuis van Haarlem
In 1978 werd het stadhuis van Haarlem afgebeeld op een Europapostzegel
van Nederland. Zie ‘Haarlem in de Filatelie’. Dit is een blokje
van vier met de handtekening erop van de maker van deze postzegels,
Anton Pieck. En ook een eerstedagenveloppe en een maximumkaart.
Bron: De Nederlandsche Postzegel- en Muntenveiling:
“1158, 55ct Europa 1978 het stadhuis van Haarlem getekend door
Anton Pieck, in postfris blok van vier met bovenvelrand, op de
voorzijde de handtekening van Anton Pieck, pracht ex., zeer zeldzaam
en interessant geheel!!”.
Bron: Postzegelblog
Bron: HipPostcard
Het stadhuis kwam ook terug op vier postzegels van Stadspost Haarlem,
waar ook een eerstedagenveloppe van bestaat.
Verzameling Ton Dietz, SPP catalogus Haarlem II, nrs 1-4
Bron: eBay:
“Stadspost Haarlem 1970 – FDC Stadhuis (1)”.
De Vleeshal en omgeving
Verzameling Ton Dietz, SPP catalogus Haarlem II, nrs 5-8.
Bron: eBay:
“Stadspost Haarlem 1970 – FDC Stadhuis (2) met ongetande serie”.
Brug over het Spaarne met huizen aan het Spaarne
Bron: eBay
: “1981 – Envelop Zegelkoerier NPS 116 – 70 jaar ‘Op hoop van
Zegels’ – Haarlem” [met foutieve aanduiding in de tekst: “75
jaar”].
Bron: Postzegelblog
Bakenesserkerk
Bron: eBay:
“CONGRESO DE ESPERANTO HAARLEM 1954 AUTO-POSTKANTOOR-3 CF485
Diverse stadsbeelden:
stadhuis, grote markt met bavo kerk, basiliek st. Bavo, Amsterdamse
poort, vleeshal en gezicht op het Spaarne.
Bron: eBay:
“Stadspost Haarlem (040) – Diverse afbeeldingen”. Stadspost
Haarlem-III, 1984.
Bavokerk aan de Grote Markt Haarlem
Verzameling Ton Dietz, de Haarlemse Grote Markt op een schilderij van Frans Hals
van de ‘Stadspost Holland’ in Haarlem (SPP catalogus, Haarlem
VII, ‘Frans Hals’, 12 mei 1990, nrs 4-6). Zie ook de rubriek
stadsposten.
Bron: eBay:
“1986 – Nederland Filatelieloket stempel FLS 17 – Haarlem”.
Verzameling Ton Dietz
Uitzicht op Haarlem met de Bavokerk
Bron: Postzegelblog:
“Gezicht op Haarlem. Een paar nummers verder komen we het
schilderij van Jacob van Ruisdael tegen, genaamd “Gezicht op
Haarlem” dat te bewonderen is in het Rijksmuseum in Amsterdam.
Jacob van Ruisdael, geboren in Haarlem in 1628, was een Nederlands
kunstschilder van landschappen. Hij groeide op in het Haarlemse
schildersmilieu. Het is onduidelijk of de kunstenaar is gestorven in
Haarlem of in Amsterdam, maar hij ligt begraven in de St. Bavokerk
van Haarlem” (tekst: Willem Hogendoorn van de Leidsche Vereeniging
van Postzegelverzamelaars, 2013).
Bron: Librariana
“Gezicht op Haarlem (een zogeheten ‘Haarlempje’ van Jacob van
Ruysdael (1628/29-1682). Het doek bevindt zich in het ‘Kunsthaus’
te Zürich (cat.45). Op de voorgrond zijn bleekvelden zichtbaar. Dit
panorama is geschilderd vanuit het noordwesten ter hoogte van ’t
Kopje bij Bloemendaal, evenals het vergelijkbare doek in het Haagse
Mauritshuis. Ook andere kunstenaars hebben ‘Harempjes’
vervaardigd, o.a. Jan Vermeer II van Haarlem en Jan van Kessel.
Topografisch onderzoek heeft uitgewezen dat een aantal ‘Haerlempjes’
(een merknaam) vanuit het zuidwesten (ter hoogte van de Trapperberg
in Heemstede) is weergegeven. Zo ook, het doek “De Bleekvelden”van
Jacob van Ruysdael in het Philadelphia Museum of Art, evenals een
soortgelijk werk in San Diego”.
Stadsbeeld Haarlem
In de serie ‘Mooi Nederland’ kreeg Haarlem al snel een zegel, met
blokje, in 2010, met daarop een stadsbeeld. Zie het stuk van Henk
Weevers. Hier tonen we de eerste-dag-enveloppe met de hele serie van
2010 en een uitleg van onze collega Willem Hoogendoorn uit Leiden.
Bron: eBay
Bron: Postzegelblog
: “Mooi Haarlem. De St. Bavokerk zien we ook rechts op de postzegel
van Mooi Haarlem. Deze mooie kerk verdient eigenlijk een eigen
postzegel. Tevens zien we op deze zegel de bekende molen De Adriaan.
Deze molen, een achtkantige stellingmolen, werd geopend op 19 mei
1779. De windmolen staat aan de rivier het Spaarne, toentertijd aan
de rand van de stad. Doordat de molen boven op de fundering van de
toren gebouwd werd, stond de molen hoog en ving daarmee veel wind.
Deze molen kwam ik ook op een stempel tegen – zie onder. Ook is het
silhouet van het historische pand “De Vleeshal” aan de Grote
Markt is op deze postzegel te zien. De Vleeshal was in de periode
1604 – 1840 de verkoopplaats van vlees. Daarna kreeg de hal
verschillende functies: garnizoenplaats, Rijksarchief, depot
stadsbibliotheek, na 1945 werd de Vleeshal voor exposities gebruikt.
Ook dit pand is ontworpen door Lieven de Key.” (tekst: Willem
Hogendoorn van de Leidsche Vereeniging van Postzegelverzamelaars,
2013).
Standbeeld van Laurens Janszoon Coster op de Grote Markt
Verzameling Ton Dietz. 3e
Grote Markt Festival. (SPP catalogus Haarlem III nrs 52-54, 5-14 juni
1987).
Bron: eBay:
“Stadspost-Haarlem-1987-Blanco-Open-klep”.
Met poststempel van het Groote Markt Festival 5-17 juni 1987.
Standbeeld van Coster, de Basiliek St Bavo en de Stadsschouwburg
Bron: eBay:
“2751-Ad-58 Steden tot en met heden – Haarlem heden”. Ook:
“PostNl geeft in samenwerking met Davo de serie persoonlijke
postzegelvelletjes Steden tot en met heden uit.”.
De Haarlemmerhout
In 1999 verscheen een postzegel van de Haarlemmerhout, ook onderdeel
van het artikel van Henk Weevers, die vooral inzoemt op de sokkel,
waarop vroeger het standbeeld stond van Coster. Hier, met dank aan
onze Leidse collega’s, ook wat aanvullende informatie over de
Haarlemmerhout zelf. En een eerste-dag-enveloppe, met daarbij een
interessante uiteenzetting over de ‘mythe van Coster’.
Bron: Postzegelblog:
“NVPH1814 postzegel Haarlemmerhout. De Haarlemmerhout is een
stadsbos aan de zuidkant van Haarlem. Aan de zuidkant van de
Haarlemmerhout, was sinds 1962 een fontein met beeldengroep te
vinden. Deze beeldengroep stelt de figuren uit de Camera Obscura
voor, naar het boek van Hildebrand (pseudoniem van de schrijver
Nicolaas Beets). Ook Beets zelf is in de beeldengroep te vinden. Eén
van de bekendste verhalen is: “Een onaangenaam mensch in de
Haarlemmerhout”, dat verhaalt over een door Beets doorgebrachte dag
in de Haarlemmerhout samen met zijn onsympathieke neef Nurks”
(tekst: Willem Hogendoorn van de Leidsche Vereeniging van
Postzegelverzamelaars, 2013).
Bron: Librariana:
“First-day-cover 2 maart 1999. Linksboven
postzegel Haarlemmerhout met Coster-monument. De vorige keer meldde
ik dat de Duitser Johan Gutenberg door verscheidene landen op
postzegels is afgebeeld, maar nimmer één van de vermeende en in
ieder geval legendarische uitvinder van de boekdrukkunst Laurens
Janszoon Coster. Daar is nu ten dele verandering ingekomen, dankzij
een Nederlandse postzegel van de Haarlemmerhout, waarop het
Coster-monument van Zocher uit 1823 is te zien. De emissiedatum was 2
maart 1999. Een serie van PTT Post met vier postzegels in de waarde
van 80 cent, gewijd aan de vier jaargetijen in Nederlandse parken. De
Haarlemmerhout, Sonsbeek, Keukenhof en De Weerribben (een
moerasgebied van Staatsbosbeheer bij Steenwijk) zijn respectievelijk
gefotografeerd in de herfst, winter, lente en zomer. De totale oplage
bedroeg 2,2 miljoen.
De boekhistoricus Jacobus Koning, aan wie de Stadsbibliotheek veel
incunabelen te danken heeft, had in 1816 ‘wetenschappelijk’
vastgesteld dat L.J. Coster de uitvinder van de boekdrukkunst was.
Hij had berekend dat Coster omstreeks 1420 met zijn experimenten was
begonnen. Omdat in 1426 de Hout was omgehakt bij het beleg van
Haarlem door Jacoba van Beijeren besloot de stad Haarlem als
compromis tussen 1420 en 1426 het jaar 1423 uit te roepen als jaar
dat de boekdrukkunst was uitgevonden. Dat ging gepaard met grootse
feesten, feestliederen, toneelstukken, een illuminatie, een vuurwerk,
zilveren gedenkpenningen, uitgave van zinnebeeldige voorstellingen
etcetera. De tuinarchitect Jan David Zocher ontwierp als blijvend
huldeteken een monument op de plek van de uitvinding. Een kubusvorm,
wat lijkend op een tombe, met op elk van de vier kanten van het
bovendeel een allegorische voorstelling afgebeeld. De letter A
(uitgesneden letter uit een beukenboom), een beukentak, een lamp (‘de
verlichting van de mensheid’) en een cirkelslang (eeuwige roem voor
Haarlem en Coster), terwijl op de zijvlakken van de kubus zelf de
heraldische wapens van Coster en de stad Haarlem, alsmede een
Latijnse en Nederlandse inscriptie zijn aangebracht. Sinds de
annexatie door Haarlem van dit deel van Heemstede in 1927 bevindt het
monument zich op Haarlems grondgebied. In 1824 verscheen nog bij de
Haarlemse uitgever en boekhandelaar Vincent Loosjes een boek
‘Gedenkschriften’. De in Haarlem geboren Antonius van der Linde
heeft in publicaties van 1869/1870 afdoend aangetoond, dat elk bewijs
ontbreekt dat L.J. Coster de uitvinder was. Sindsdien ging hij in
Wiesbaden verbitterd door het leven als ‘Costermoordenaar ‘.
Zelfs pater Kruitwagen, die het veel later feitelijk met hem eens
was, kwalificeerde Van de Linde postuum als een wildeman, een
psychopaat en een houwdegen. Ook archivaris mr. J.W. Groesbeek die
alle archivalia in het stadsarchief nog eens tegen het licht heeft
gehouden kon tot zijn spijt geen document vinden waarin van ene
Coster in relatie tot een drukkerij/lettergieterij sprake is. Een
oude genealogie is destijds voor het goede doel op cruciale punten
vervalst. Ook de zogeheten in Haarlem bewaarde ‘Costeriana’ –
o.a. in 1654 door de stad Haarlem van een antiquair uit Den Haag –
kunnen niet aan een drukker Coster toegeschreven worden, zoals pater
Bonaventura Kruitwagen en anderen al hadden vastgesteld. Ene L.
Coster, die werkelijk geleefd heeft, was in 1441 leverancier van zeep
en kaarsen, een jaar later ook van olie en in 1451 van wijn”.
Ripperdakazerne, Haarlem Noord
Bron: eBay:
“1984 – Nederland veldpost – 100 jaar Ripperdakazerne – Haarlem “
Landgoed Groenendaal, Heemstede
Bron: Postzegelblog
Het Raadhuis van Heemstede
Bron: Librariana:
“Eerste stempeldag filatelieloket Heemstede, 15 juni 1989 met op
enveloppe een afbeelding van het raadhuis Heemstede”. Uit:
Haarlem(mers) en Heemstedenaren op postzegels – een aanvulling Jan
2012, Posted by Hans Krol in Haarlem.
Het Raadhuis van Halfweg
In Halfweg werd op 30 april 1906 het nieuwe raadhuis geopend en ter
gelegenheid daarvan werden twee sluitzegels uitgegeven, waarvan dit
er een is.
Verzameling Ton Dietz.
Cruquius gemaal, Haarlemmermeer
De postzegel zelf en een uitleg staat al in het artikel van Henk
Weevers. Hier de voorkant van het postzegelmapje dat door TPGPost in
2002 werd uitgegeven.
Bron: Haarlemmermeermuseum De Cruquius
versie 17-11-2018