OHvZ-filatelisten: Jacques van Zandvoort en de automaat- en
pakketzegels van Nederland
Hoewel deze
website vooral de postgeschiedenis van Haarlem en omstreken tot leven
wekt hebben we ook aandacht voor prominente OHvZ verzamelaars uit
heden en verleden. Dat doen we in de deelrubriek: “postzegels
verzamelen”. We hebben daar al eerder aandacht geschonken aan OHvZ
lid Jacques van Zandvoort (een interview in het blad Postautomaat) en
dat was de aanleiding om bij hem op bezoek te gaan en zijn
fabelachtige verzameling ‘Nederland en Overzee’ te bewonderen.
Daarbinnen heeft Jacques een enorme verzameling postwaardenstukken
van Nederland en haar koloniën en een ongelooflijke verzameling
automaat- en pakketzegels uit de periode 1989-2009. Die gaan trouwens
voor een deel wel over onze streek, dus slaan we twee vliegen in een
klap. Maar eerst een paar voorbeelden van (deels lokale)
postwaardenstukken uit Jacques’ verzameling.
Vier lokale
postwaardenstukken, met de door Jacques gebruikte manier van
documentatie. Het gaat hier om de ‘27e Nederlandsche
Philatelistendag’ die in 1936 in Haarlem werd georganiseerd bij het
25-jarig bestaan van Op Hoop van Zegels.
Bij de
verzameling postwaardenstukken zit ook bedrijfspost uit Haarlem,
zoals hier van de firma Thomas Figée, van de werf Conrad aan het
Spaarne.
Deze briefkaart
werd op 15 januari met de posttrein van Amsterdam naar Antwerpen
verstuurd naar Dordrecht.
In de verzameling
van Jacques zitten postwaardenstukken om van te watertanden, zoals
deze. Prachtig toch?
Voorzijde
Achterzijde
Jacques van
Zandvoort (*1947) verzamelt al vanaf zijn zesde, gestimuleerd door
zijn moeder, die een bescheiden verzameling Nederland had in een VARA
album. Voor Jacques is het verzamelen van postzegels zijn lust en
zijn leven. Hij heeft een groot aantal aanbiedingen staan op
marktplaats en is zelf ook een verwoed bieder op postzegelveilingen;
online en op de OHvZ-avonden. Hij verzamelt methodisch en gebruikt
alle handboeken die er zijn. Thematisch verzamelen vindt hij maar
niets, met uitzondering van een zelf opgebouwde verzameling van
persoonlijke postzegels met zijn kleindochter en twee kleinzonen.
Hier is Jacques te zien samen met Anouk.
Jacques is lid
van de studiegroep ‘Velrandbijzonderheden
(plaat- en etsingnummers)’ en al dertig jaar lid van
de vereniging
Postaumaat. Hij is al bijna 45 jaar lid van Op Hoop
van Zegels en ook lid van Po&Po. Hij is gestopt met Nederland
‘compleet’ te krijgen in 2013, al verzamelt hij nog wel de
standaardzegels na die tijd, ook gestempeld. Jacques werkte mee aan
een deel van de 2e editie van de Specialiteitencatalogus
van de NVPH en kreeg daarvoor een vermelding bij het deel over
automaatstroken (op p. 447). Die catalogus is voor zijn verzameling
van cruciaal belang. De eerste editie verscheen in 2006.
Deze catalogus is
een meesterwerk van precisie en de delen over automaat- en
pakketstroken (Jacques zegt liever: ‘automaatzegels’) zijn vooral
te danken aan Cees Janssen met vormgevingssteun van Dick van Haren.
Deze tweede editie kwam tot stand onder NVPH voorzitter Martijn
Bulterman en Voorzitter van de Cataloguscommissie van de NVPH Rob
Smit, de eigenaar van Postbeeld (Haarlem en Leiden). Voor de
informatie over deze catalogus op de website van de NVPH zie de
website van de NVPH.
Automaat- en
postpakketzegels
De eerste
automaatzegels kwamen op de markt in Zwitserland, in 1976, en daarna
in Noorwegen, in 1978, gevolgd door Brazilië in 1979, Japan in 1980
en België, Portugal en de Bondsrepubliek Duitsland in 1981. In
Frankrijk was er in 1969 al een eerste proef (en die werden lokaal
‘echt’ gebruikt) en in Groot Brittannië was dat al in 1957 aan
de orde (maar die werden nooit in omloop gebracht en na die
mislukking heeft Groot Brittannië heel lang gewacht voordat ook zij
er weer aan begonnen). Op dit moment hebben bij elkaar minimaal 86
postgebieden automaatzegels gebruikt. Het begon als primitieve
afdrukken met een waarde en de landsnaam, maar vanaf 1987 (de BRD was
de pionier) werden er steeds meer afbeeldingen op de automaatzegels
gebruikt en die werden ook steeds diverser (gebouwen, vogels,
bloemen, maar bijvoorbeeld ook gevechtsvliegtuigen; Israël in 2019)
en sommige landen gaven jaarlijks nieuwe automaatseries uit, zoals
Åland, Israël, Spanje, en Portugal en soms ook meerdere in een
jaar. Het is een uitgebreid verzamelgebied geworden, ook voor
Nederland, al is PostNL er in 2020 mee gestopt.
Nederland ging
met automaatzegels werken in 1989 en was daarmee tamelijk laat. De
eerste machine werd betrokken uit Duitsland, de Klüssendorf, en er
werden tussen 1989 en 1994 15 grote en 31 kleine machines geplaatst,
terwijl er ook een werd geplaatst bij de Filateliedienst in
Groningen. Er stond er ook een (een kleine, type 696) bij de
Haarlemse V&D maar die heeft daar maar kort dienst gedaan (van 18
maart 1991 tot 24 november 1991) en deze machine ging daarna naar
Veldhoven en vervolgens tot 1997 naar Hellevoetsluis. De rollen
automaatzegels werden gedrukt door Joh. Enschedé en Zonen in
Haarlem. Bij elkaar zijn er 30 verschillende frankeerwaardes gebruikt
en daarvan zijn er mogelijk 25 in Haarlem gebruikt (vijf waardes
kwamen pas na november 1991 in omloop).
alle
dertig waarden; die van 50c, 90-c, 145c, 210c en 280c
kunnen niet in Haarlem zijn gemaakt door de V&D machine.
In 1996 werden ook zeven andere machines geplaats, van de Firma Frama
uit Zwitserland en in 1997 werden er nog zes plaatsen aan toegevoegd
waarbij er ook gewogen kon worden (de Nagler-machines). In 2000
kwamen er ook drie plaatsen bij met Hytech machines uit Australië.
Maar geen van deze plaatsen was in onze regio.
Frama
proefdrukken (specimen); verzameling Jacques van Zandvoort
Hytech
automaatzegels; verzameling Jacques van Zandvoort en bron.
In 2006 startte
TNT Post met zelfklevende automaatzegels die dienden voor het
frankeren van pakketpost in het binnenland. Daarvoor werden uit
Duitsland Wincor-Nixdorf Propostal 2000 automaten aangeschaft en het
eerste kantoor dat ermee ging werken was het
zelfbedieningspostkantoor in Heemstede, aan de Binnenweg. Daar werden
twee machines gebruikt. Beide automaten zijn in gebruikt genomen op
6/11/2006 en gaven respectievelijk PK000001 en PK000002. Er zijn 2
types en dat heeft te maken met de afstand van de waarde en het PK nr.
Bij de
pakketzegels ging het fout. Deze 2 automaten gaven in het begin
allebei 00002. De linker automaat moest zijn PK000001 en er stond
000002 met een oranje Logo op de bon van TNT post (fout). De rechter
automaat had een 000002 met een bruin logo Postkantoor (goed).
(Afgekeurd papier). Dat was vooral vervelend voor de pakketzegels
(dezelfde barcodes); in dit geval 3SPPT0100442 voor beide pakketten.
De automaten in Heemstede vielen onder Postkantoren BV uit Utrecht
daarom staat er PK op de zegels en bonnen. Op de linker automaat
stond TNT post, wat echt fout is. Het volgende kantoor was Nijmegen
en dat viel onder TNT post en daar staat dan ook TNT op de zegels.
Het grootste deel
van wat er verder op volgt gaat over de verzameling die Jacques
hierover opbouwde. Maar eerst een kort overzicht van wat er na de
Wincor periode nog over automaatzegels te vertellen is.
Op 18 juli 2008
werd in de Kruidvat winkel in Hoofddorp (aan de Marktlaan) een Deense
postautomaat geplaatst, de aCon met als nummer TNT00102, de eerste
paar dagen met bruine automaatzegels en vanaf 21 juli met oranje
automaatzegels, zoals de bedoeling was. Die machine zou tot 30 maart
2009 functioneren.
aCon strook; test
en twee void zegels; 1,84€ en 7,00€; verzameling Jacques van
Zandvoort
En om het verhaal
compleet te maken: in 2008 en 2009 hebben op drie plaatsen in
Nederland (maar niet in onze streek) ook nog Zweedse Gunnebo machines
gestaan, terwijl PostNL in 2017 een Britse ‘Post&Go’ heeft
geïnstalleerd op enkele plaatsen. Daar staan we bij stil in een
andere web-publicatie in deze rubriek. De Post&Go automaten
werden in 2019 en 2020 gesloten. Nederland heeft vanaf dat jaar geen
automaatzegels meer.
Over aCon is op
de website van Postaumaat het volgende te lezen:
“Vrij onverwacht zijn begin 2008 automaten
van het Deense merk aCon geplaatst in Super de Boer supermarkten in
Roosendaal, Breda and Ridderkerk, respectievelijk op 19, 20 and 21
februari 2008. Op 18 juli 2008 zijn nog twee aCon-automaten geplaatst
en wel in Kruidvatwinkels in Hoofddorp en Veenendaal. Deze automaten
geven naast automaatstroken ook verschillende soorten pakketstroken
af voor onder andere verzekerd, aangetekend of remboursvervoer. Na
een proefperiode van bijna 8 maanden zijn de aCon-automaten in
Roosendaal, Breda en Ridderkerk op 9 oktober 2008 verwijderd. De
automaten in Hoofddorp en Veenendaal zijn op 30 maart 2009
verwijderd”. En er staan de volgende illustraties bij.
Van Gunnebo-zegels is deze illustratie
opgenomen op de Postaumaat website:
En deze Gunnebo strook is afkomstig van de
verzameling van Jacques van Zandvoort.
Van de Post&Go zegels zijn dit mooie
illustraties, ook van speciale automaatzegels bij het 45 jarig
bestaan van de vereniging Postaumaat in 2018:
Zoals gezegd: de
Post&Go zegels en hun geschiedenis zal aan de orde komen in een
apart stuk op deze website.
In zijn
postzegelwalhalla in Nieuw Vennep heeft Jacques grote kasten staan
vol met postzegelboeken en in een van die kasten staan maar liefst 14
boeken met alleen maar automaatzegels. Jacques ging in de periode dat
de machines er waren in Heemstede bijna dagelijks langs (op weg naar
zijn werk) en vooral als de monteur er was (de machines gingen nogal
eens stuk) kreeg hij de beschikking over van alles en nog wat,
waaronder talloze foutdrukken en probeersels. Van wat hij verwierf
hield hij een administratie bij en de (vele) betaalbewijzen zijn ook
steeds deel van de verzameling, zodat ook duidelijk wordt hoe de
posterijen met hun administratie omgingen.
Hier volgen
voorbeelden van de eerste testfase van de Wincorzegels in november
2006.
Hieronder een
pagina met allerlei waarden van Type 1 van PK000001, zoals die in
Heemstede werden gebruikt tussen november 2006 en september 2007.
Jacques stuurde
ook post met deze automaatzegels, op enveloppen van het bedrijf waar
hij in die tijd werkte. Met poststempels van Heemstede Binnenweg 1 en 2.
En hier ook met
de nieuwe TNT stempels, bij de opening van het kantoor te Heemstede
op 6 november 2006. Inclusief een brief met als poststempel de vlag
met de tekst ‘TPG Post heet voortaan TNT Post’.
Begin 2007 komen
er nieuwe tarieven en daar zijn natuurlijk voorbeelden van; met
aankoopbonnetjes!
Alle stappen
werden nauwgezet bijgehouden.
Jacques was
inmiddels op het postkantoor van Heemstede zo bekend dast hij zelf
ook met de machine mocht testen.
Opnieuw stuurde
hij post naar zichzelf, nu met de grotere machinezegels die bedoeld
waren voor pakketpost en uitgerust waren met streepjescodes (‘track
and trace’).
Bij deze
automaatzegels gaat er veelvuldig wat mis, zoals uit onderstaande
voorbeelden duidelijk wordt. Mét aankoopbewijzen, ook al hoefde er
geen cent voor betaald te worden!
Machine 2 was
inmiddels ook weer in gebruik, met aanduiding PK000002.
Maar er ging nog
steeds vaak heel veel fout met de machines.
Uiteindelijk werd
er nieuwe software geïnstalleerd in Heemstede in de hoop dat er
minder fout zou gaan. Dat gebeurde in september 2007. Daarmee kwamen
er twee types II: voor PK000001 en voor PK000002.
Hierbij een
voorbeeld van hogere waardes.
Maar helaas….
Van alles kan er
nog fout gaan…
Albumpagina na
albumpagina…
En toen was het
over: het postkantoor in Heemstede ging op 2 april 2009 dicht en het
was einde verhaal voor de Heemsteedse automaatzegels.
Op die laatste
dag snel nog even wat automaatzegels gekocht.
Maar een dag na
de officiële sluitingsdag bleek het toch nog mogelijk om
automaatzegels te kopen!
En ook nog maar
even wat brieven verstuurd, want ‘schrijven zegt meer!’
Zelfs met
mengfrankering, foutdruk en postuum gebruik!
Ook de Bond
stuurde een keer wat terug met een automaatzegels als frankering.
Hier met een stempel van PostNL uit 2014! Maar dat kwam omdat Jacques
ze een retourenveloppe (met de automaatstrook) had gestuurd toen hij
een zegel wilde laten keuren door de Bondskeuringsdienst.
De post zat er af
en toe mee in haar maag.
Uit de enorme
verzameling haalden we enkele voorbeelden, die samen een goed beeld
geven van dit verzamelgebied. Het werd ook duidelijk dat de machines
te vaak niet goed functioneerden, waardoor er al vrij snel een einde
kwam aan deze innovatieve service. Maar niet aan de automaatzegels.
versie 29-05-2023