Dit is het vervolg van Treinstempels deel a.
Overzicht spoorwegstempels van Haarlem
In dit deel komen de volgende onderdelen aan de orde:
1. Per trein vervoerde brieven uit de periode van de eofilatelie.
2.Afstempelingen van vaste postkantoren na 1852 (die de post vervolgens met de trein meegaven)
3.Afstempelingen van rijdende postkantoren
4.Afstempelingen op ‘treinbrieven’
6.Bodediensten.
Tenslotte een Appendix met een uitgebreider overzicht van de Amsterdam-Antwerpen treinstempels
1. Per trein vervoerde brieven uit de periode van de eofilatelie
Brief met de trein verstuurd van Haarlem naar Zandvoort, 1846
Verzameling David Haug. 7 febr. 1846, Hollandsche Spoorweg; treinpost Haarlem-Zandvoort. Buiten de posterijen om vervoerd. In het bijschrift staat: “rechtsboven geschreven portaanduiding – 3+2 st. linksonder – verz. Per Spoortrein van Een Ure”.
Brief met de trein verstuurd van Haarlem naar ’s-Gravenhage, 1847
Verzameling David Haug. Op het bijschrift staat: “Briefomslag van Haarlem naar ’s-Gravenhage, 20 nov.1847 – geschreven MET DE SPOORLIJN VAN 5 UUR op achterzijde deel van etiket van “algemeene expeditie maatschappij C. van der Horst”.
Brief met de trein meegegeven naar Haarlem, 1887
Verzameling David Haug. Het bijschrift luidt: “Buiten de spoorwegen om vervoerd. Brief met een pakje gemerkt O (met pijl) 618 30 aug. 1887 geschreven “per Holl. Spoor”.
2. Afstempelingen van vaste postkantoren na 1852 (die de post vervolgens met de trein meegaven)
2.1 Gebroken ringstempel
Hulpkantoren zoals Houtrijk en Polanen (nu Halfweg), Hillegom etc. gelegen nabij spoorwegen konden bijzondere stempels met de namen van het nabijgelegen hoofdpostkantoor ontvangen om ongefrankeerde brieven rechtstreeks per trein te kunnen verzenden. Dit ter vereenvoudiging van de berekening van de te betalen port. De gebruiksperiode loopt van 1-1-1852 tot in 1869. De stempels dienden (officieel) niet ter vernietiging. 1)
Verzameling David Haug: “Brief van Hillegom naar ’s-Gravenhage. Gedateerd: 30 mrt 1852. Het stempel HAARLEM werd door Hillegom geplaatst om sneller vervoer mogelijk te maken”.
Verzameling David Haug: “Briefomslag van Houtrijk (Halfweg) naar “Hoogen en Lagen Zwalue” gedateerd: 24 mrt 1853. Geschreven .. port – 10 ct. Het stempel HAARLEM [Korteweg type 65] is door Houtrijk i.v.m. de portoberekening en om direct vervoer vanaf Halfweg naar Dordrecht mogelijk te maken. Op achterzijde in zwart: “HOUTRYK ENZ”. langstempel en DORDRECHT in rood voor verder vervoer over de rivieren”.
Verzameling David Haug. Brief van Bennebroek naar Haarlem, gedateerd 12 januari 1870. Het rode takjestempel HAARLEM is geplaatst te Bennebroek voor afstandsberekening. Verder 2 letterstempel HAARLEM in zwart voor aankomst (Korteweg type 67). Geschreven het port 5 ct. Open ‘takje’ stempel: aanduiding voor vervoer per trein vanaf hulppostkantoor met naam van het postkantoor (in dit geval Haarlem).
Verzameling David Haug. Voor- en achterzijde. Brief van Vogelenzang naar Loosduinen, 12 febr. 1866 – vanaf Station Vogelenzang met halve cirkelstempel HAARLEM (matige afdruk) – geschreven de porto 10 ct. Afzender op achterklep BARNAART. En poststempel in rood ’s-Gravenhage 12 2 1866.
Verzameling David Haug: “Brief van Lisse naar Haarlem gedateerd: 1 juli 1869. Stempel Leiden [Korteweg type 65] werd door Lisse geplaatst, op achterzijde aankomststempel Haarlem en het vroege bestellersstempel nr 3. Het gebroken ringstempel [is een] aanduiding voor vervoer per trein door een hulpkantoor”.
2.2 Haltestempels in kastje met groteske letter
Deze stempels ingevoerd in 1857 dienden ter vervanging van de z.g. halvecirkelstempels. Het gebruik betrof vóór 1871 het bepalen van de porto langs treinroutes indien geen plaatsnaam gebruikt was als vertrekstempel. Na 1871 is het gebruik onduidelijk, maar het stempel heeft niet officieel als vernietigingsstempel voor postzegels gediend. Ze komen voor in combinatie met rond- en halfrondstempels (h.spoorweg), puntstempels, takjesstempel, kleinrond- en grootrondstempels.
Verzameling David Haug. Brief van Haarlem naar Leiden, vervoerd met de Hollandse Spoorweg en met een rood stempel van H. Spoorweg 18 3 1865. Ook een lang (halte-)stempel HAARLEM in kastje (ook rood). Porto 5 ct geschreven.
Verzameling David Haug. Brief van Haarlem naar Nederlands Indië, via Marseille, vervoerd met de Hollandse Spoorweg en met een rood stempel van H. Spoorweg 25 3 1869. Ook een lang (halte-)stempel HAARLEM in kastje (ook in rood). Porto 70 ct geschreven.
Verzameling David Haug. Brief van Haarlem naar Leiden, vervoerd met de Hollandse Spoorweg en met een stempel van H. Spoorweg 3 2 1870. Ook een lang (halte-)stempel HAARLEM in kastje. Porto 5 ct geschreven. Dagtekenstempel voor ongefrankeerde stukken: grotesk met recht jaarcijfer.
Bron: Delcampe : “Trein haltestempel Haarlem 1876”. Meegestuurd met de Amsterdam-Rotterdam trein op 14 Feb. 1876 vanaf Haarlem en met aankomststempel Rotterdam 14 feb. 1876.
Zie verder het gedeelte over de afstempelingen van rijdende postkantoren.
3. Afstempelingen rijdende postkantoren (trajectstempels vanaf Haarlem)
Uit de inleiding bij de verzameling van David Haug: “In 1844 werd voor het eerst door de posterijen gebruik gemaakt van de mogelijkheid van brievenvervoer door de spoorwegen. Deze wijze van brievenvervoer was op dat moment alleen nog maar mogelijk op de lijnen Amsterdam-Rotterdam en Amsterdam-Arnhem. Het afstempelen in het postrijtuig van de treinen gebeurde pas voor het eerst in 1855 met als eerste de trajecten Moerdijk – Roosendaal en Breda – Roosendaal. Door het ontbreken van spoorbruggen over de grote rivieren was een directe spoorverbinding Amsterdam – Antwerpen tot 1 mei 1877 niet mogelijk en gebeurde het postvervoer trajectgewijze.
Deze ontwikkeling wordt aangetoond door de diverse treinstempels. Vele typen stempels zijn op dit traject gebruikt, waarvan 8 typen een bijzonder kenmerk dragen, namelijk de aanduiding onderin het stempel met een cijfer of een letter. Het eerste op deze wijze uitgevoerde stempel was het kleinrondstempel. Deze cijfers of letters geven aan, wanneer en waar de trein vertrokken is. ’s Morgens stempelde de eerste trein vanuit Amsterdam met een I, de volgende met een II, enz. Vanuit de richting Antwerpen stempelde de eerste trein met een A, de volgende met een B, enz. In totaal zijn alleen al van de lijn Amsterdam – Antwerpen 170 verschillende stempels te verzamelen. Hierbij zijn de blokstempels buiten beschouwing gelaten”.
3.1 takjestempel
De takjestempel werd gebruikt van november 1865 tot circa september 1882. Het stempel was officieel geen vernietigingsstempel. Na 1877 is het in een enkel geval wel als zodanig gebruikt. Het stempel komt voor in combinatie met puntstempels, haltestempels en francostempels.
Haarl:- Helder (met haltestempels Alkmaar, Haarlem, Helder, Zandpoort)
Po&Po: “HAARL:-HELDER: Ten behoeve van het treintraject HAARLEM-(DEN) HELDER v.v. In het stempelboek onder postkantoor Haarlem zijn in het stempelboek drie afdrukken aangebracht van takjestempels voor de conducteur op de lijn Haarlem – Helder. De stempels zijn toegezonden aan de Inspecteur te Utrecht op 24 november 1868. In het stempelboek van De Munt is een afdruk opgenomen met de datum 23 NOV 68”.
Bron: Nederlandse Academie voor Filatelie
Bron: Delcampe: “Trein takjestempel Haarlem – Helder 1868”. Met vertrekstempel Castricum.
Bron: Delcampe : “Trein takjestempel Haarlem – Helder 1869”. Met vertrekstempel Uitgeest.
Verzameling Arend Bultman. Vertrekstempel Uitgeest, trajectstempel Haarl:-Helder. En ontvangststempel Amsterdam. 20 Oct. (18)71. Briefkaart met postwaarde 2 ½ c.
Verzameling David Haug. Haarl. – Helder 30 dec. 1873. Brief van Castricum (haltestempel zonder kastje) naar Haarlem, met Franco stempel op postzegel. Op achterzijde aankomststempel Haarlem 30 dec. 1873 en bestellersstempel D.6 bikkelvormig.
Bron: Delcampe: “TREIN KLEINRONDSTEMPEL HAARLEM – HELDER HULPKANTOOR ANNA PAULOWNA POLDER – 4 MAART 1871”. Briefkaart naar ’s-Gravenhage met bestellersstempel A21 van daar. Dit is een takjestempel.
Verzameling David Haug. Haarl.- Helder takjestempel, 8 oct.1873. Briefkaart van Velsen (met haltestempel blauw, in kastje) naar Amsterdam.
Bron: Delcampe ; 1875. En met treinstempel Haarlem-Helder. 24 januari 1875. VELSEN in kastje.
Haarl – Uitg: (geen haltestempels bekend).
Expeditiepunt Moerdijk
Verzameling David Haug. Briefkaart naar Haarlem, afkomstig van Exp. Moerdijk (takjestempel), 27 april 1871, met aankomststempel Haarlem.
3.2 Kleinrondstempels (traject met letter of Romeins cijfer)
Het kleinrondstempel is zowel gebruikt als vernietigingsstempel voor alle post en als aankomststempel naast het puntstempel. Het stempel is gebruikt van september 1870 tot circa 1900. Het komt voor in combinatie met puntstempel, haltestempel en andere kleinrondstempels.
Overigens: het Grootrond-Trajectstempel met letter of romeins cijfer (elders gebruikt als vernietigingsstempel voor alle post van met 1895 tot in de 20e eeuw), komt voor Haarlem niet voor. 2)
Haarl: – Helder
Po&Po: “HAARL:-HELDER. Op 24 oktober 1877 werd een dagtekeningstempel toegezonden. In het stempelboek van De Munt is een afdruk opgenomen met de datum 25 november 1877. Een grootrondstempel voor het traject Haarlem-Den Helder werd niet aangemaakt”.
Haarl: – Uitg:
Po&Po: “HAARLEM-UITG: Twee dagtekeningstempels werden verstrekt op 13 november 1878. In het stempelboek van De Munt is een afdruk opgenomen met de datum 25 maart 1878. Een grootrondstempel met deze benaming werd niet in gebruik genomen”.
Haarlem – Zandvoort
Po& Po: “HAARLEM-ZANDVOORT: Op 27 juli 1888 werd een dagtekeningstempel verstrekt. In het stempelboek van De Munt is een afdruk opgenomen met de datum 20 oktober 1888. Een grootrondstempel met deze benaming werd niet in gebruik genomen”.
Bron: Nederlandse Academie voor Filatelie
Haarlem-Zandvoort-A
Verzameling David Haug. Voor- en achterzijde. Haarlem-Zandvoort-A. Briefkaart van Zandvoort naar Woudsend in Friesland, verstuurd op 22 mei 1905 en met doorgangsstempel Leeuwarden grootrond en aankomststempel Woudsend grootrond , beide op 22 mei 1905.
Haarlem-Zandvoort-B
Bron: Delcampe: Haarlem-Zandvoort B, 31 augustus 1895.
Verzameling Dik de Geus. Haarlem-Zandvoort-B, 31 juli 1899.
Bron: eBay: Haarlem-Zandvoort B. 29 juni 1904.
Haarlem-Zandvoort-C
Bron: PostHistorie: “Trein kleinrondstempel : Haarlem – Zandvoort C 1898”.
Verzameling David Haug. Voor- en achterzijde. Haarlem-Zandvoort-C. Briefkaart naar Amsterdam met aankomststempel grootrond 9 jun 1903.
Bron: PostHistorie: “Trein kleinrondstempel : Haarlem – Zandvoort C 1905. Zandvoort – Amsterdam 26.9.1905”.
Bron: Delcampe: “Netherlands – ‘Kleinrond cancellations’ 1906 Postcard with kleinrond HAARLEM-ZANDVOORT, (Postal History)”.
Velsen-IJmuiden
Po&Po: “VELSEN-IJMUIDEN Op 14 november 1883 werd een dagtekeningstempel verstrekt. In het stempelboek van De Munt is een afdruk opgenomen met de datum 2 januari 1883. Van het dagtekeningstempel VELSEN-IJMUIDEN zijn geen afdrukken bekend. Een grootrondstempel met deze benaming werd niet in gebruik genomen”.
Bron: Nederlandse Academie voor Filatelie
Nog geen illustratie gevonden.
Amsterdam – Rotterdam en Amsterdam – Antwerpen
David Haug (uit de verzameling van Koos van Putten; daar zijn ook veel beschrijvingen van afkomstig bij de illustraties in het vervolg van dit stuk): “Vele typen stempels zijn op dit traject gebruikt, waarvan 8 typen een bijzonder kenmerk dragen, namelijk de aanduiding onderin het stempel met een cijfer of een letter. Het eerste op deze wijze uitgevoerde stempel was het kleinrondstempel. Deze cijfers of letters geven aan, wanneer en waar de trein vertrokken is. ’s Morgens stempelde de eerste trein vanuit Amsterdam met een I, de volgende met een II, enz. Vanuit de richting Antwerpen stempelde de eerste trein met een A, de volgende met een B, enz.”
Uit de verzameling van David Haug (kaartje getekend door Rob van Putten). Kaart van de directe spoorverbinding Amsterdam – Rotterdam – Antwerpen die sinds 1 mei 1877 mogelijk was geworden door het gereedkomen van de spoorbrug over de Nieuwe Maas.
Tot 1877:
Van Amsterdam richting Rotterdam, postbezorging naar of van Haarlem
Amsterdam-Rotterdam-1
Verzameling David Haug, Treinstempel Amsterdam-Rotterdam-1 (kleinrondstempel met arabisch cijfer 1), 21 december 1875. Briefkaart van Haarlem naar Leiden met langstempel (haltestempel) Haarlem in kastje en bestellersstempel Leiden C (verkeerd om) . 12. Ook aankomststempel Leiden (dubbelletterstempel Korteweg type 69).
Amsterdam-Rotterdam-2
Verzameling David Haug, Treinstempel Amsterdam-Rotterdam-2 (kleinrondstempel met arabisch cijfer 2), 14 januari 1871. Briefkaart naar ’s-Gravenhage met langstempel (haltestempel) Haarlem in kastje.
Amsterdam-Rotterdam-3
Bron: Delcampe: “N° 19 (2) annul. FRANCO + obl. ambt AMST.-ROTTERD. 5 NOV 1874 + GRIFFE HAARLEM – RREXP. à GAND+ HOLLANDE NORD 1.TB”. Naamstempel Haarlem. Treinstempel Amsterdam-Rotterdam-3.
Verzameling David Haug, Treinstempel Amsterdam-Rotterdam-3 (kleinrondstempel met arabisch cijfer 3), 1 september 1872. Briefkaart naar Leiden met aankomststempel (dubbelletterstempel). Ook langstempel (haltestempel) Haarlem in kastje. En bestellersstempel Leiden E.4.
Verzameling David Haug, Treinstempel Amsterdam-Rotterdam-3 (kleinrondstempel met arabisch cijfer 3), 9 maart 1876. Briefkaart van Haarlem naar Rotterdam met aankomststempel (dubbelletterstempel). Ook langstempel (haltestempel) Haarlem in kastje.
Verzameling David Haug, Treinstempel Amsterdam-Rotterdam-3 , 24 maart 1878. Brief van Haarlem naar Oudewater met langstempel (haltestempel) Haarlem in kastje en aankomststempel Oudewater (dubbelletterstempel). Zegel vernietigd met franco stempel (2x) op postzegel.
Amsterdam-Rotterdam-4
Verzameling David Haug, Treinstempel Amsterdam-Rotterdam 4, 14 oktober 1871. Briefkaart [van Oegstgeest] naar Haarlem met langstempel (haltestempel) Leiden in kastje en aankomststempel Haarlem (dubbelletterstempel).
Van Rotterdam richting Amsterdam, postbezorging naar of van Haarlem
Amsterdam-Rotterdam-A
Verzameling Dik de Geus. Briefkaart van Sassenheim naar Overveen, per trein verstuurd Amsterdam-Rotterdam A, op 14 oktober 1875.
Amsterdam-Rotterdam-B
Verzameling David Haug. Treinstempel Amsterdam-Rotterdam B, 3 augustus 1873. Briefkaart naar Amsterdam met langstempel Haarlem in kastje en aankomststempel Amsterdam (dubbelletterstempel).
Verzameling David Haug. Treinstempel Amsterdam-Rotterdam B, 30 jan 1872. Briefkaart van Rotterdam naar Haarlem. Met tweeletter-aankomststempel Haarlem 30 jan. 1872. Haltestempel Rotterdam in kastje.
Amsterdam-Rotterdam-C
Verzameling Dik de Geus. Briefkaart van Leiden naar Overveen, verstuurd per trein, Amsterdam-Rotterdam C, 6 oktober 1875.
Verzameling David Haug, Treinstempel Amsterdam-Rotterdam C, 10 Dec 1877. Brief van Haarlem naar Groningen met langstempel (haltestempel) Haarlem in kastje en Franco stempel op postzegel.
Foutief stempel: Rotterdam-Antwerpen-1
Verzameling David Haug, Treinstempel Rotterdam-Antwerpen-1, 6 januari 1882, Brief naar Haarlem (= andere kant uit!).
Vanaf 1877:
Van Amsterdam richting Antwerpen, postbezorging naar of van Haarlem: twee voorbeelden
Voor een completer overzicht: zie de appendix bij dit overzicht
Amsterdam-Antwerpen III
Verzameling David Haug, Treinstempel Amsterdam-Antwerpen III,18 januari 1897. Postblad van Haarlem naar Winterthur in Zwitserland.
Amsterdam-Antwerpen A
Verzameling David Haug, Treinstempel Amsterdam-Antwerpen A, 28 september 1893 Briefkaart van Noordwijkerhout naar Haarlem. Met bestellersstempel Haarlem B 28.
‘Frankeeringsnota’ met stempel H.S.M. Haarlem
Verzameling David Haug. Frankeeringsnota van de Hollandsche IJzeren Spoorweg Maatschappij met stempel H.S.M. HAARLEM B.G. in kastje, 1904.
3.3 Blokstempels
Een uitneembaar stempel voor vernietiging van alle post met een romeins cijfer of letter. Gebruikt vanaf 1910 tot 1979.
Haarlem – Aalsmeer en Haarlem – Amsterdam via Aalsmeer
Uit: Nederlandse Academie voor Filatelie
“AALSMEER / HAARLEM v.v. Spoorwegtraject BLTR 0002A Aalsmeer-Haarlem Letters: A B C Cijfers: – BLTR 0002B Haarlem-Aalsmeer Letters: – Cijfers: I II III 1913-04- 15 In het stempelboek van De Munt is een afdruk aangebracht van een blokstempel. Het stempel werd opgeleverd in april 1913. Vroegste gebruik A L: – Laatste gebruik A L: – Vroegste gebruik A C: – Laatste gebruik A C: – Vroegste gebruik B L: – Laatste gebruik B L: – Vroegste gebruik B C: – Laatste gebruik B C: –
ALKMAAR / HAARLEM v.v. Spoorwegtraject BLTR 0005A Alkmaar-Haarlem Letters: C Cijfers: – 18 BLTR 0005B Haarlem-Alkmaar Letters: – Cijfers: III Vroegste gebruik A L: – Laatste gebruik A L: – Vroegste gebruik A C: – Laatste gebruik A C: – Vroegste gebruik B L: – Laatste gebruik B L: – Vroegste gebruik B C: – Laatste gebruik B C: –
AMSTERDAM / HAARLEM VIA AALSMEER Spoorwegtraject BLTR 0041A Amsterdam-Haarlem via Aalsmeer Letters: – Cijfers: I II III BLTR 0041B Haarlem via Aalsmeer-Amsterdam Letters: A B C Cijfers: – 1919-12-13 In het stempelboek van De Munt is een afdruk aangebracht van een blokstempel. Een traject met de opgenomen benamingen in één stempel is niet in gebruik geweest. Het stempelblokje HAARLEM VIA AALSMEER werd besteld in september 1919 en opgeleverd op 13 december 1919. Het blokje werd verstrekt op 17 december 1919. De afdruk van het blokje is aangebracht op de stempelkaart van het Spoorwegpostkantoor No 1. Dit is tevens aangetekend op de stempelbladzijde van het postkantoor Haarlem. 46 Vroegste gebruik A L: – Laatste gebruik A L: – Vroegste gebruik A C: – Laatste gebruik A C: – Vroegste gebruik B L: – Laatste gebruik B L: – Vroegste gebruik B C: – Laatste gebruik B C: –
AMSTERDAM VIA AALSMEER / HAARLEM v.v. Spoorwegtraject BLTR 0064A Amsterdam via Aalsmeer-Haarlem Letters: – Cijfers: – BLTR 0064B Haarlem-Amsterdam via Aalsmeer Letters: B Cijfers: – 64 Vroegste gebruik A L: – Laatste gebruik A L: – Vroegste gebruik A C: – Laatste gebruik A C: – Vroegste gebruik B L: – Laatste gebruik B L: – Vroegste gebruik B C: – Laatste gebruik B C: -“.
Bron: Postzegelvereniging Aalsmeer: “Voorzijde: een leuk detail van deze brief is dat de zegels uit de Konijnburgserie van 1940, met de beeltenis van koningin Wilhelmina, nog gebruikt zijn terwijl Nederland op dat moment al bezet was”.
Bron: Postzegelvereniging Aalsmeer
De schrijver vervolgt: “Vanaf 1914 verschijnen de treinzegels. Tot de fusie van de Nederlandse Staatsspoorwegen en de Hollandse IJzeren Spoorweg Maatschappij tot de in 1920 ontstane Nederlandse Spoorwegen hebben beide maatschappijen hun eigen zegels in eigen kleuren. De Ned. Staatspoorwegen (1913-1920): aan de stations geel; voor de factorijen van Van Gend en Loos rood. De Hollandsche IJzeren Spoorweg Maatschappij. (1917-1920): aan de stations violet; voor de factorijen groen. Na de fusie tot Nederlandse Spoorwegen worden de kleuren van de Staats Spoorwegen aangenomen, geel op de stations en rood voor de factorijen. De oude zegels zijn eerst opgebruikt en komen dus mogelijk voor tot in 1930 op de post. De treinzegels hebben een langwerpig liggend formaat, in het midden een sierstuk en links en rechts een rokende locomotief. Afhankelijk van de periode en de maatschappij verschilt de tekst in de onderbalk. De zegel op de brief draagt de naam Nederlandsche Spoorwegen, de laatste afbeelding op deze pagina de naam van de Nederlandsche Staatsspoorwegen (1913-1920).
Er zijn, in vier perioden, drie verschillende drukkers bij de aanmaak van de spoorweg / treinzegels betrokken geweest: van 1913 tot 1923 firma Joh. Enschedé & Zonen, Haarlem. In 1923: firma Lindenbaum & Co., Amsterdam. 1924-1934 opnieuw de firma Enschedé en van 1934 -1944: de Nederlandse Speciaaldrukkerijen te Rotterdam. Zegelseries bestaan uit een serie van 17 verschillende waarden van 5 cent tot 3 gulden. Door de verschillende drukkerijen zijn ook verschillende tandingen gebruikt”.
Eerder (in 2012) had de postzegelvereniging van Aalsmeer (opnieuw met als auteur Klaas F. Keessen) aandacht besteed aan het 100-jarig bestaan van de spoorlijn Haarlem-Aalsmeer. Deze spoorlijn “werd geopend op 2 augustus 1912 en voor reizigersvervoer gesloten op 31 december 1935. De spoorlijn was onderdeel van de Haarlemmermeerspoorlijnen, aangelegd door de HESM (Hollandsche Electrische-Spoorweg-Maatschappij). Er hebben alleen stoomtreinen op het traject gereden. Het traject lag voor een deel achter de geniedijk Haarlemmermeer”. Bron: Wikipedia.
De auteur illustreert zijn verhaal met de volgende afbeeldingen:
Bron: Postzegelvereniging Aalsmeer : “Van 2 augustus 1912 t/m 1 mei 1915 was Aalsmeer per trein alleen bereikbaar via Hoofddorp en Haarlem. Vanaf 1915 werd Aalsmeer ook bereikbaar via Amstelveen en Amsterdam. Van 1912 t/m 1915 reed de trein alleen dus tussen Aalsmeer en Haarlem”.
Bron: Postzegelvereniging Aalsmeer: “Met deze treinen werd ook post meegenomen. Deze post werd vervoerd en verwerkt in het post- bagagerijtuig dat deel uit maakte van de passagierstrein. Post die nog niet voorzien was van een afstempeling verkreeg deze in de trein, deze stempels werden geplaatst door de conducteur. Voor deze handelingen waren de speciale blok- of treinstempels aangemaakt. Het traject Aalsmeer~Haarlem en Haarlem~Aalsmeer had ook zo’n stempel. Het zegel hierboven heeft een mooie duidelijke afdruk van het stempel Haarlem~Aalsmeer 16-12-’14”.
Bron: Postzegelvereniging Aalsmeer: “Drie maal per dag maakte het postrijtuig deel uit van de passagierstrein. Deze ritten (slagen) hadden ieder een eigen nummer of letter. De ritten vanuit Haarlem naar Aalsmeer hadden de Romeinse cijfers I, II en III. De ritten vanuit Aalsmeer naar Haarlem hadden de letters A, B en C. In het stempel waren deze cijfers en letters opgenomen in de middelste balk. De bovenste balk was voor de vertrekplaats en de onderste balk was voor de aankomstplaats. Zo ontstond een serie van zes verschillende afdrukken die van dit stempel op zegels en post te vinden zijn. Deze "enkeltraject" stempels zijn maar korte tijd gebruikt op de lijn Aalsmeer~Haarlem”. [zie boven voor zo’n blokstempel uit 1915].
.jpg){kind=link}
Bron: Postzegelvereniging Aalsmeer : “Na de opening van de aansluiting in 1915 met Amsterdam zien we al snel het stempel Haarlem-Amsterdam via Aalsmeer en de omgekeerde route Amsterdam~ Haarlem via Aalsmeer verschijnen.”.
Bron: Delcampe: “1922 Blokstempel AMSTERDAM- HAARLEM VIA AALSMEER I op kaart naar Uithoorn”.
Verzameling David Haug. Blokstempel Amsterdam Haarlem via Aalsmeer, 10 X 1927. Briefkaart naar Wassenaar.
Bron: Delcampe
Bron: Postzegelvereniging Aalsmeer: “Het personenvervoer per trein rondom Aalsmeer op de Haarlemmermeerspoorlijnen heeft geduurd van 1912 t/m 1950. Van deze 38 jaar zijn de enkeltraject stempels tussen Aalsmeer en Haarlem maar ca. vier jaar in gebruik geweest. Afdrukken van deze stempels zijn dan ook lastiger te vinden dan de die van andere routes”.
In een nog eerdere (online) publicatie (‘daar komt de trein’) geeft Klaas F. Keessen van de postzegelvereniging Aalsmeer ook nog andere illustraties van de postverbinding tussen Haarlem en Aalsmeer, alsmede een kaartje. Hij verhaalt daar ook van zijn zoektocht aar deze bijzondere treinstempels (zie Postzegelvereniging Aalsmeer).
Bron: Postzegelvereniging Aalsmeer
Bron: Postzegelvereniging Aalsmeer
Bron: Postzegelvereniging Aalsmeer
Bron: Postzegelvereniging Aalsmeer : “Het station Aalsmeer met emplacement was een onderdeel van de Haarlemmermeerspoorlijnen. Deze spoorlijnen werden geopend tussen de jaren 1912 en 1918. Aalsmeer nam een zeer centrale plaats in. Vanuit de richtingen; Amsterdam ~ Amstelveen, Haarlem ~ Hoofddorp en Nieuwersluis ~ Vinkeveen ~ Mijdrecht ~ Uithoorn kwamen de sporen in Aalsmeer bij elkaar. Via Uithoorn was ook Alphen bereikbaar, via Hoofddorp kon men naar Leiden en via Haarlem reed de trein regelmatig door naar Zandvoort. Als een spin in zijn web lag Aalsmeer in het midden van de Haarlemmermeer-spoorwegen. Via het spoor werden natuurlijk personen vervoerd. Zo kwamen dagjesmensen (boeierlui) vanuit Amsterdam naar de Westeinderplassen. Vanuit Aalsmeer ging men met de trein naar het strand in Zandvoort. Naast personenvervoer werden natuurlijk ook goederen vervoerd zoals kolen en turf naar de kwekerijen in Aalsmeer. Vanuit Aalsmeer werden planten en bloemen per spoor vervoerd. Vanaf Station Aalsmeer de bloemen van de Centrale Aalsmeerse Veiling en vanaf Station Aalsmeer-Oost de bloemen van Veiling Bloemenlust”.
Ook anderen hebben aandacht besteed aan de treinstempels.
Bron: niet meer beschikbaar: “Station Rijksstraatweg lag ooit aan de spoorlijn Haarlem-Hoofddorp (of Aalsmeer) en maakte onderdeel uit van de Haarlemmermeerspoorlijnen. Tezamen met de lijnen Amsterdam-Uithoorn, Bovenkerk-Aalsmeer, Aalsmeer-Nieuwersluis, Uithoorn-Alphen en Hoofddorp-Leiden vormde deze een netwerk van ruim 110 kilometer spoorlijn. Deze spoorlijnen waren bedoeld om de bedrijvigheid in de Haarlemmermeerpolder te stimuleren en de afzetmarkt voor de lokale boeren en producenten te vergroten. De HESM (Hollandsche Electrische Spoorweg Maatschappij, opgericht op 6 mei 1898) heeft deze lijnen aangelegd, maar een groot succes is het nooit geworden…Op 2 augustus 1912 om 10u21 stoomt de eerste trein langs het perron van Haarlem Rijksstraatweg…Op deze lijn werden niet alleen reizigers vervoerd, maar ook goederen en post. De post werd door de conducteur gestempeld met blokstempels die de route en rijrichting aangaven. Je kon echter ook weer niet álles aan de trein meegeven. Zo was in de Meerbode van 5 augustus 1914 te lezen dat er tot nader geen ‘Vracht en IJlgoederen, Levende Dieren, Lijken, Rij- en Voertuigen’ worden aangenomen, over het hoe en waarom daarvan wordt niet geschreven.. Al in de crisis van de jaren 30 werd de stoomtram (alleen de naam was elektrisch) letterlijk ingehaald door de autobus en kwamen de lijnen te vervallen. De spoorlijn bij het station Rijksstraatweg is in 1936 vrijwel direct opgebroken.”
Bron: Delcampe: “Cover Nederland Holland Amsterdam Haarlem via Aalsmeer 1925 NVPH 153 Train Trein”.
Haarlem – Alkmaar
Vooralsnog geen verdere informatie bekend.
Haarlem – Delft
Po&Po: “DELFT / HAARLEM v.v. Spoorwegtraject BLTR 0138A Delft-Haarlem Letters: B F1 Cijfers: – BLTR 0138B Haarlem-Delft Letters: – Cijfers: – 132 1927-11-11 In oktober 1927 werden 38 bovenblokjes met de benaming DELFT besteld bij De Munt te Utrecht. De 38 blokjes werden verstrekt op 11 november 1927. Een afdruk van één van de blokjes werd aangebracht op de stempelkaart van het Spoorwegpostkantoor No 2. Vroegste gebruik A L: – Laatste gebruik A L: – Vroegste gebruik A C: – Laatste gebruik A C: – Vroegste gebruik B L: – Laatste gebruik B L: – Vroegste gebruik B C: – Laatste gebruik B C: -“
Haarlem – ’s Gravenhage vv
Po&Po: “ ’sGRAVENHAGE / HAARLEM v.v. Spoorwegtraject BLTR 0193A ’sGravenhage-Haarlem Letters: F1 Cijfers: – BLTR 0193B Haarlem-’sGravenhage Letters: – Cijfers: IIA IIIA IX XI 1914-07-11 In het stempelboek van De Munt is een afdruk aangebracht van een blokstempel. Het stempel werd opgeleverd op 11 juli 1914. 1924-04-24 en 1924-05-16 In februari 1924 werden 40 boven- en 30 benedenblokjes bij De Munt besteld met de benaming ‘sGRAVENHAGE. Tevens werden in februari 1924 30 boven- en 40 benedenblokjes besteld met de benaming HAARLEM. Op 24 april 1924 werden 6 boven- en 11 benedenblokjes ‘sGRAVENHAGE en 11 boven- en 6 benedenblokjes HAARLEM verstrekt. Een nieuwe verstrekking volgde op 16 mei 1924 met 34 boven- en 19 benedenblokjes ‘sGRAVENHAGE en 34 benedenblokjes HAARLEM. Van de benedenblokjes HAARLEM bleven 19 stuks in reserve. De afdrukken zijn aangebracht op de stempelkaart van Spoorwegpostkantoor No 2. Vroegste gebruik A L: – Laatste gebruik A L: – Vroegste gebruik A C: – Laatste gebruik A C: – Vroegste gebruik B L: – Laatste gebruik B L: – Vroegste gebruik B C: – Laatste gebruik B C: -“.
Verzameling Rein Bruntink. Treinstempel Haarlem-’S-Gravenhage 29 XI 1915. Briefkaart van Voorhout naar Haarlem, aan de firma Beccari.Trein IX.
Bron: Delcampe : “Treinblokstempel : Haarlem – s Gravenhage IX 1918”. Trein IX.
Bron: Delcampe ; “Treinblokstempel : Haarlem – s Gravenhage IX 1926”. Trein IX.
Verzameling Arend Bultman. Haarlem-’s-Gravenhage Blokstempel 20 X 1927 Trein IX.
Verzameling David Haug. Blokstempel Haarlem-’s-Gravenhage, 5 IX 1927. Kaart van Noordwijkerhout naar Den Haag. Trein IX.
Bron: Delcampe: “Treinblokstempel : Haarlem – s Gravenhage IX 1928”. Trein IX.
Verzameling David Haug. Blokstempel Haarlem-’s-Gravenhage, 5 II 1930. Kaart van Haarlem naar Wormerveer. Trein IX.
Bron: Delcampe: “Treinblokstempel : Haarlem – s Gravenhage IX 1932”. Trein IX.
Haarlem – ’s Hertogenbosch
Po&Po: “HAARLEM / ’sHERTOGENBOSCH Spoorwegtraject BLTR 0211A Haarlem-’sHertogenbosch Letters: A Cijfers: – BLTR 0211B ’sHertogenbosch-Haarlem Letters: – Cijfers: I Vroegste gebruik A L: – Laatste gebruik A L: – Vroegste gebruik A C: – Laatste gebruik A C: – Vroegste gebruik B L: – Laatste gebruik B L: – Vroegste gebruik B C: – Laatste gebruik B C: – “.
Bron: Delcampe
Bron: Delcampe
Bron: Delcampe
Haarlem – Leiden
Po&Po: “HAARLEM / LEIDEN v.v. Spoorwegtraject BLTR 0212A Haarlem-Leiden Letters: – Cijfers: IIA IIIA X BLTR 0212B Leiden-Haarlem Letters: C F1 Cijfers: – Vroegste gebruik A L: – Laatste gebruik A L: – Vroegste gebruik A C: – Laatste gebruik A C: – Vroegste gebruik B L: – Laatste gebruik B L: – Vroegste gebruik B C: – Laatste gebruik B C: – “
Bron: Delcampe: “Treinblokstempel : Leiden – Haarlem FI 1926”.
Bron: Delcampe
Haarlem – Rotterdam
Po&Po: “HAARLEM / ROTTERDAM v.v. Spoorwegtraject BLTR 0213A Haarlem-Rotterdam Letters: – Cijfers: IIIA X BLTR 0213B Rotterdam-Haarlem Letters: B C F1 Cijfers: – Vroegste gebruik A L: – Laatste gebruik A L: Vroegste gebruik A C: – Laatste gebruik A C: – Vroegste gebruik B L: – Laatste gebruik B L: – Vroegste gebruik B C: – Laatste gebruik B C: – “.
Bron: Delcampe: “Treinblokstempel : Haarlem – Rotterdam IIIA 1927”.
Bron: Delcampe
Haarlem – Uitgeest
Po&Po: “HAARLEM / UITGEEST v.v. Spoorwegtraject BLTR 0214A Haarlem-Uitgeest Letters: E Cijfers: II III BLTR 0214B Uitgeest-Haarlem Letters: – Cijfers: – 1912-02- In het stempelboek van De Munt is een afdruk aangebracht van een blokstempel. Een traject met deze opgenomen benamingen in één stempel is niet in gebruik geweest. Het stempel werd opgeleverd in februari 1912. 1920-05-18 In het stempelboek van De Munt is een afdruk aangebracht van een blokstempel. Het stempel werd opgeleverd op 18 mei 1920. Uit de aantekening op de stempelkaart van het Hoofdbestuur blijkt, dat in maart 1920 vijf boven- en vijf benedenblokjes waren besteld. Deze blokjes werden verstrekt aan Spoorwegpostkantoor No 1 op 29 mei 1920. 1921-03-08 194 Op 4 februari 1921 werden bij De Munt vijf boven- en vijf benedenblokjes UITGEEST besteld. De blokjes werden verstrekt op 8 maart 1921. Een afdruk van een boven- en een benedenblokje werd aangebracht op de stempelkaart van het Spoorwegpostkantoor No 1. Vroegste gebruik A L: – Laatste gebruik A L: – Vroegste gebruik A C: – Laatste gebruik A C: – Vroegste gebruik B L: – Laatste gebruik B L: – Vroegste gebruik B C: – Laatste gebruik B C: -“
4. Treinbrieven
Treinbrieven zijn brieven, voldoende met postzegels gefrankeerd, die men op het bagagebureau van het station kon afgeven. Daar werden een of meerdere treinzegels opgeplakt, afgestempeld met een eigen stempel en de brief werd meegegeven met de eerst-vertrekkende trein in de juiste richting. Vanaf 1 april 1924 heeft een regeling bestaan dat brieven per trein verzonden konden worden. In mei 1979 werd de verzending van treinbrieven en pers- en treinbrieven gestaakt.
Treinbrief van Haarlem naar Amsterdam, 1926
Bron: De Nederlandsche Postzegel- en Muntenveiling: “127, 35ct bruingeel Jubileum 1923 en 112, 2½ct blauwgroen op expressebriefkaart met 10ct treinzegel en treinstempels H.S.M. Haarlem, 1926”.
Treinbrief van Den Haag naar Haarlem, 1928.
Bron: De Nederlandsche Postzegel- en Muntenveiling: “Bonte frankering, op Expresse treinbrief van Den Haag naar Haarlem, H.IJ.S.H. tarief 10+15ct=25ct met Spoorwegzegel 10ct zwart oranje, 1928”.
Verzameling David Haug. Goederenvervoer vanuit Haarlem Station per trein naar Heerenveen, 4 maart 1932. Met treinzegel van 1 GLD.
Treinzegel van 35 cent met Haarlem stempel.
Verzameling Jan Groenendijk. Treinzegel 35c, met stempelfragment Haarlem 2.
Treinbrief van Sneek naar Haarlem, 1933
Verzameling Rob van Putten. Treinbrief van Sneek naar Haarlem, 1933
Treinbrief van Haarlem naar Rotterdam, 1941
Verzameling Jan Groenendijk. Treinzegel en NVPH 381 (1941) met stempel HAARLEM P.
Treinpakket, 1957
Verzameling David Haug. Filmrollen naar voormalige bioscoop ‘Lido’ aan het Houtplein. Werden per trein vervoerd. In 1957. Achter- en voorzijde (met ‘N.V. Nederlandse Spoorwegen’).
Treinbrieven van Haarlem naar Rotterdam, jaren ‘60
Verzameling OHvZ. Treinstempel Haarlem 4.
Verzameling OHvZ. Treinstempel Haarlem ABK2.
Recentere treinbrieven naar Haarlem
Bron: Delcampe. Treinbrief van Amsterdam naar Haarlem, 1964.
Verzameling Rob van Putten. Treinbrief van Amsterdam naar Haarlem, 1965, voor- en achterzijde.
Verzameling Rob van Putten. Treinbrief van Amsterdam naar Haarlem, 1967, voor- en achterzijde.
Verzameling Rob van Putten. Treinbrief van Hoogkarspel naar Haarlem, 1967, voor- en achterzijde.
Bron: Delcampe Treinbrief van Amsterdam naar Haarlem, 1968.
Bron: eBay. Treinbrief van Utrecht naar Haarlem, 1970.
Verzameling Rob van Putten. Treinbrief van Gouda naar Haarlem, 1974, voor- en achterzijde.
5. Postwaardestukken: Kennisgeving wegens aankomst van goederen.
Aankomstkennisgeving goederenvervoer 1910
Verzameling David Haug. Voor- en achterzijde. Goederenvervoer per trein (in dit geval een ‘automobiel van 1750 kg’ uit Magdeburg) aankomstkennisgeving van Haarlem Goederenstation. Formulier uit de ‘overgangsperiode’ van 1904 tot 1916. Afkomstig van de Hollandsche IJzeren Spoorwegmaatschappij, te Haarlem, verstuurd naar Zandvoort. Op de voorkant van de briefkaart een machinestempel Haarlem 30 6 1910. En bestellersstempel Zandvoort A 4 in ovaal.
Verzameling Jan Groenendijk. Stempel ‘Haarlem Goederenstation’ en ‘Kennisgeving wegens aankomst van goederen’. Briefkaart met briefkaartzegel van 7 1/2c.
Bron: eBay
Bron: Delcampe; met bestellersstempel B119 en Haarlem-1 korte-balkstempel.
Verzameling David Haug. Voor- en achterzijde. ‘Kennisgeving wegens aankomst van goederen’ doorgestreept en vervangen door ‘aanvrage om declaratie’. Briefkaart van de Nederlandsche Spoorwegen, verstuurd binnen Haarlem (poststempel Haarlem-16), 17 X 1926, aankomststempel 18 X 1926 (poststempel Haarlem 1). Bestellersstempel B 119.
6. Bodediensten
Haarlem was opgenomen in het vervoersnet van de bodedienst J.P. Koens. Deze bodedienst heeft tot 1861 zelfstandig gefunctioneerd. Daarna is deze overgenomen door Van Gend & Loos. De stopplaatsen in Haarlem waren volgens een opgave uit 1843 Beelenkamp in de Toelasten Koffiehuis Schoonzigt aan de Grootemarkt.
Verzameling Arend Bultman. Brief van Amsterdam naar Rijswijk, gedateerd 19 december 1843.
Dat brieven ook via bodebedrijven werden afgegeven aan stations blijkt uit de volgende brief uit 1850.
Verzameling Arend Bultman.
Appendix: uitgebreider overzicht van de Amsterdam-Antwerpen treinstempels
Amsterdam-Antwerpen III
Verzameling David Haug, Treinstempel Amsterdam-Antwerpen III,18 januari 1897. Postblad van Haarlem naar Winterthur in Zwitserland
Verzameling David Haug, Treinstempel Amsterdam-Antwerpen III, 22 jan. 1909. Postkaart van Amsterdam naar Overveen (aankomststempel 22 jan 1909, grootrond), via Haarlem-1 (doorgangsstempel 22 01 1909, langebalkstempel). En met bestellersstempel Overveen C 1.
Verzameling David Haug, Treinstempel Amsterdam-Antwerpen VIII, 26 mei 1897. Briefkaart van Voorhout / Leiden (grootrondstempel 25 mrt 1897) naar Haarlem (kleinrondstempel 25 mrt 1897 als aankomststempel). Bestellersstempel Haarlem G25.
Amsterdam-Antwerpen IX
Bron: Delcampe: “Em. 1872 Pakketkaart Haarlem – Belgie”. Kleinrondstempel Haarlem1890. En treinstempel Amsterdam-Antwerpen IX 1 augustus 1890.
Verzameling David Haug, Treinstempel Amsterdam-Antwerpen IX, 22 april 1901. Briefkaart van Haarlem naar Nijmegen. Met aankomststempel Nijmegen grootrond.
Amsterdam-Antwerpen IXA
Verzameling David Haug, Treinstempel Amsterdam-Antwerpen IXA, 24 dec. 1910. Ansichtkaart van Haarlem naar Rotterdam (aankomst machinestempel).
Amsterdam-Antwerpen X
Verzameling David Haug, Treinstempel Amsterdam-Antwerpen X, 20 mei 1907. Postblad van ’s-Gravenhage naar ‘Heemstede bij Haarlem’. Met aankomststempel Heemstede lange balk, 21 3 1907, en bestellersstempel Heemstede A.3.
Verzameling David Haug. Brievenpost voor Amsterdam-Antwerpen, Trein X, vanuit Bloemendaal-1, 3 1.1912.
Van Antwerpen richting Amsterdam, postbezorging naar of van Haarlem
Amsterdam-Antwerpen A
Verzameling David Haug, Treinstempel Amsterdam-Antwerpen A, 28 september 1893 Briefkaart van Noordwijkerhout naar Haarlem. Met bestellersstempel Haarlem B 28.
Amsterdam-Antwerpen-B
Verzameling David Haug, Treinstempel Amsterdam-Antwerpen B, 20 juli 1904. Brief van Haarlem naar Sonnenberg (postcorrectie: niet bij Wiesbaden maar bij Ulm), Duitsland.
Verzameling David Haug, Treinstempel Amsterdam-Antwerpen B, 8 april 1901. Briefkaart van Haarlem naar Amsterdam.
Verzameling David Haug. Treinstempel Amsterdam-Antwerpen B, 28 juni 1902. Post card (veranderd in ‘printed matter’) van Londen via Haarlem naar Bremen. Op 6 juni 1902 verzonden te Londen. Op 23 juni in Haarlem in de trein na adreswijziging maar weer terug naar Haarlem voor bijfrankering en 30 juni weer verzonden naar Bremen. Aankomst aldaar 1 juli 1902.
Amsterdam-Antwerpen C
Verzameling David Haug, Treinstempel Amsterdam-Antwerpen C, 23 oktober 1900. Briefkaart van Haarlem naar Amsterdam, met grootrond aankomststempel.
Typenraderstempel W
Verzameling David Haug, Treinstempel Amsterdam-Antwerpen C, 23 6 1915. Briefkaart van Noordwijk naar Haarlem. Met bestellersstempel Haarlem B 67.
Amsterdam-Antwerpen E
Verzameling David Haug. Treinstempel Amsterdam-Antwerpen E, 26 april 1897. Briefkaart van Warmond naar Haarlem met aankomststempel (kleinrond) en bestellersstempel G35.
Typenraderstempel W
Amsterdam – Antwerpen G
Verzameling David Haug. Treinstempel Amsterdam-Antwerpen G. Briefkaart van Haarlem naar Hilversum 11 februari 1918.
Voor het vervolg zie Treinstempels deel c.
Voetnoten
1)
NVPH Specialiteitencatalogus 2006 – 2011 blz. 243 – 255.