Ton Dietz en Dik de Geus, met medewerking van Cees Jansen (zie
Nederlandse
Academie voor Filatelie).
Vroege stempels (1852-1869).
Volgens
O.M. Vellinga’s “de Poststempels van Nederland 1676-19151
waren er ten tijde van de eerste postzegels van Nederland, dus vanaf
1852, diverse poststempels in omloop. In 1829 was begonnen met de
eerste dagtekenstempels (afbeelding 25 van Vellinga) die de stempels
met de plaatsnaam en ‘Franco’ vervingen die vanaf 1815 gangbaar
waren in het postverkeer (zie afbeelding 24 van Vellinga)2.
In 1837 werd overgegaan op een ander type (afbeelding 29 van
Vellinga) en in 1844 opnieuw (afbeelding 30 van Vellinga waarbij hij
het poststempel van Haarlem als voorbeeld koos). In 1850 werd stempel
type 36 verstrekt en in 1854 werd type 40 geïntroduceerd, voor
ongefrankeerde post.
Verzameling Dik de Geus.
Bron:
PostHistorie.nl
Dit poststempel komt overeen met Vellinga’s nr 36.
Verzameling Dik de Geus.
Bron: PostHistorie.nl
“Naamstempel
Aalsmeer 1856. Aalsmeer – Haarlem 25.6.1856 . Ledige omslag”.
Volgens Vellinga is dit type 40, geïntroduceerd in 1854 voor
ongefrankeerde post.
Haarlem stempel Vellinga type 36, 19 juli 1857. Verzameling Dik de Geus.
Verzameling Dik de Geus.
Bron:
PostHistorie.nl
“Naamstempel Raamsdonk 1857”. Aankomststempel Haarlem, Vellinga nr 36, maar nu
in zwart.
Bron:
PostHistorie.nl
“Haarlemmermeer
– Haarlem 18.7.1859”. Haarlem stempel nr 36 volgens Vellinga.
Bron:
PostHistorie.nl
Bij “Gebroken ringstempel: Haarlem 1861 (foutief 1850). Houtrijk
Enz. (en Polanen) – Haarlem 28.3.1850. Stempel Haarlem 1850 =
foutief. Stempel is pas later verstrekt – Wellicht dat karakter 60
nog niet was verstrekt. Ledige omslag – Bestellerstempel 5”.
Haarlemstempel nr 36 volgens Vellinga.
Haarlem Gebroken Ringstempel
Bron:
PostHistorie.nl
“Gebroken
ringstempel : Haarlem 1861 ( foutief 1850 ). Houtrijk Enz. ( en
Polanen ) – Haarlem 28.3.1850 . Stempel Haarlem 1850 = foutief .
Stempel is pas later verstrekt – Wellicht dat karakter 60 nog niet
was verstrekt. Ledige omslag – Bestellerstempel 5”. Volgens
Vellinga (p.67) is dit het in 1850 aan het hulpkantoor Houtrijk en
Polanen verstrekte stempel. Dat viel onder Haarlem. Het is Vellinga’s
stempeltype 65. Een soortgelijk stempel (type 66) werd in 1851 ter
beschikking gesteld van de hulpkantoren in Bennebroek, Heemstede en
Zandvoort.
Bron:
PostHistorie.nl
“Gebroken
ringstempel : Haarlem 1857”. Met dezelfde kanttekening als bij de
voorgaande brief.
Haarlem
Telegraafkantoor
Volgens
Cees Jansen was er in Haarlem vanaf 15 mei 1858 een telegraafkantoor
in gebruik.
Haarlem uurstempel
De
uuraanduidingen werden toegevoegd vanaf 1860 voor ongefrankeerde
brieven (Vellinga type 42). Aanduidingen waren 4-12, 12-5 en 5-10.
Verzameling Dik de Geus.
Bron:
PostHistorie.nl
Bron:
PostHistorie.nl
“Halve
cirkelstempel : Haarlem 1862. Bennebroek – Haarlem 29.1.1862.
Bennebroek kreeg pas in 1867 een naamstempel, vandaar dat op dit
poststuk alleen het halve cirkelstempel staat . Compleet vouwbriefje
– Bestellerstempel : 5”. Het halvecirkelstempel komt overeen met
Vellinga’s nr 30, voor het eerst gebruikt in 1844. Op de brief
staat ook een later stempel (Vellinga nr 42).
Bron:
PostHistorie.nl:
“Houtrijk enz. – Haarlem 21.7.1863. Ledige omslag”.
Haarlem met Franco kastje
In
1855 werd het ‘Franco Kastje’ stempel geïntroduceerd (Vellinga
type 43; zie p. 70) voor gebruik in hulpkantoren (zoals Zandpoort,
het latere Santpoort). Daar kwam dan een stempel van het postkantoor
bij, zoals dat van Haarlem (hier het uurstempel).
Verzameling
Dik de Geus.
Bron:
De
Nederlandsche Postzegel- en Muntenveiling
“2, 10ct rood plaat X, positie 57-60, in goed gerande strip van
vier(rechter zegel miniem schaafplekje) op getinte envelop van
Haarlem naar London, 1864”.
Bron:
eBay
“Small
Cover Franco Netherlands Nederland Amsterdam Nr. 22 Haarlem 1863”.
Bron:
Corinphila
Veilingen:
“1852:
5 c. pale blue in a horizontal pair with good margins all round and
portion of adjoining stamp at top, used with 15 c. orange-yellow
horizontal pair corner marginal from lower left of sheet with large
margins all round, on 1862 cover to London tied by three strikes of
framed FRANCO handstamps in black. HAARLEM despatch cds in red at
right (Sept 7) and ‘London (/ Paid’ arrival (Sept 9) alongside.
Reverse with straight line HEEMSTEDE in black. A fine and most
attractive cover.”.
Bron:
Corinphila
Veilingen
“5
cent blauw type II tanding 12¾ x 11¾ (3x) op vouwbrief van Haarlem
26-12-1868 per N.R. Spoorweg naar Melin Griffith, bij Cardiff
(Wales), pracht ex. The Luis Alemany Indarte collection (part 3)”[
Corinphila Veiling 2017]. Stempel van H(ollandsche) Spoorweg
(Vellinga type 40) en langstempel Haarlem, beide in rood.
Haarlem Stempel ‘Afgeschreven’
“
1845/1846. ..Het postkantoor Haarlem ontving een
stempel AFGESCHREVEN, waarschijnlijk in 1845 of 1846, als vervanging
van het stempel DÉBOURSÉ. Het is niet bekend wanneer het stempel in
gebruik is genomen.
Het
stempel AFGESCHREVEN werd toegezonden tussen 15 september 1861 en 5
januari 1862. Een datum van verstrekking werd niet vermeld, maar de
afdruk is aangebracht tussen de afdrukken van de dagtekeningstempels
van Amsterdam (verstrekt 15 september 1861) en Woudrichem (verstrekt
5 januari 1862).
Op
26 februari 1870 werd een nieuw stempel toegezonden. De versieringen
aan beide zijden van de benaming HAARLEM zijn in het stempel op een
andere plaats aangebracht dan bij het eerste stempel. Verder zijn de
versieringen van een ander model.
Het
laatste stempel AFGESCHREVEN in het ovale model werd toegezonden in
april 1900. De dag van verstrekking is niet bij de afdruk vermeld.
Het stempel NIETIG werd verstrekt in februari 1913”.
Bron:
Nederlandse
Academie voor Filatelie .
Volgens
Vellinga dit is stempeltype 257.
Bron:
delcampe.net: “Katwijk Binnen – Haarlem 1861 – Beport – Dienst – Afgeschreven”.
Bron:
De Nederlandsche Postzegel- en Muntenveiling
“P13,
mengfrankering ½ct en P14, 1ct met P35, 5ct op 2½ct de Ruyter op
Lokaal gefrankeerd envelopje van Overveen naar Haarlem, 1908. NVPH 57
(1901) met Portzegels 13 (1902), 14 (1894, 2x), 35 en 36 (beide
1907). Poststempel Bloemendaal 22maart 1908 en verwerkingsstempel
Haarlem, plus een ‘afgeschreven
Haarlem’ stempel.
Haarlem, halfrondstempel met Franco “Haarlem B en C – groot en klein”.
In
1854 werd het halfrondstempel in gevoerd met ‘Franco’ aan de
onderkant het jaartal links en rechts van de datumaanduiding.
Vellinga noemt dit type 39. Dit stempel is te vinden op de eerste
emissie.
Bronnen:
Postzegelveiling Rijnmond. NVPH 1, met poststempel 2 januari 1852
De
Nederlandsche Postzegel- en Muntenveiling:
“Haarlem-C (klein) , mooie afdruk op 1k, 5ct lichtblauw, plaat IV,
breedgerand luxe ex.”.
De
Nederlandsche Postzegel- en Muntenveiling:
“HAARLEM-C(groot), op 1f, 5ct staalblauw plaat II, breedgerand
pracht ex”.
De
Nederlandsche Postzegel- en Muntenveiling:
“HAARLEM-C, op 1, 5ct blauw, in vertikaal paar”.
Bron:
Corinphila
Veilingen
“5
cent blauw plaat IV pos. 7-8 in paar, pos. 9 en pos. 21-25 in strip
van 5 op envelop van Haarlem 14-9-1859 naar Londen, vrijwel pracht
ex. (randen) met certificaat Ned. Bond 2000. Strippen van 5 van de 5
cent zijn zeldzaam en op poststuk een rariteit! (Het Corinphila
archief meldt er 8) Herkomst: collectie Reed (1996). The Luis Alemany
Indarte collection (part 3)”.
Bronnen:
Corinphila Veilingen:
“Haarlem-C (groot én klein) op 2, 10 cent rood plaat V, pr.ex”.
De
Nederlandsche Postzegel- en Muntenveiling:
“HAARLEM-B, (groot) op 2b, 10ct karmijn, plaat I, positie 13, goed
tor breedgerand, pracht ex”.
De
Nederlandsche Postzegel- en Muntenveiling:
“HAARLEM-C, op 2, 10ct rood, met luxe stempel en zeer breedgerand
zegel, pracht ex.”.
Bronnen:
De
Nederlandsche Postzegel- en Muntenveiling:
“2h, 10ct plaat V positie 1-2 en 6-7, in gebruikt blok van vier met
centraal stempel Haarlem-C 1/3/1859, goed- tot volgerand, knipje
tussen posite 2 en 7 in rand overigens pracht ex., cert. Vleeming”.
eBay:
“NETHERLANDS #2, Block of 4, used w/Haarlem 1861 cancel, RARE
MULTIPLE”.
Corinphila
Veilingen: “10 cent
dofrood plaat V pos. 90/95 in verticaal paar met Haarlem C klein (Ey
50), pracht ex.”.
Bron: De
Nederlandsche Postzegel- en Muntenveiling:
“2j, 10ct dofrood plaat V positie 43-45, in gebruikte horizontale
strip van drie met halfrond francostempel Haarlem-C, goed- tot
breedgerand, luxe strip!!”.
Bron: De
Nederlandsche Postzegel- en Muntenveiling:
“2j, 10ct dofrood, plaat V, positie 61-65, in strip van vijf,
knipje tussen 4e en 5e zegel, overigens nauw tot goed gerande strip
met halfrondfranco stempels Haarlem-C, zeldzaam”.
Bron: De
Nederlandsche Postzegel- en Muntenveiling:
“2, 10ct donkerrood, in gebruikte strip van 5 met halfrond franco
stempels Haarlem C, nauw- tot goed gerande strip, tussen 2e en 3e
zegel kort overigens pracht ex.”.
Jubileumboek Op Hoop van Zegels, 2011, p. 32
(“Haarlem als Verzamelgebied. Collectie P. Engelenbert, door J.M.
van Putten”): Brief Haarlem – Ratibor
(Schlesien) 17.1.1860. Stempel Franco halfrond met groteske letters
op strip van 3 ex. 10 cent plaat VI.
Bronnen:
onbekend. Poststempel 10 september 185..
Corinphila Veilingen:
“Haarlem-B (grote letters) op 3, 15 cent oranje, zeer goed gerand
pr.ex.”. Poststempel 9 mei 1853.
De
Nederlandsche Postzegel- en Muntenveiling:
“Haarlem-B(klein), op nr.3, 15ct oranje”. Poststempel 17 mei
1852.
De
Nederlandsche Postzegel- en Muntenveiling:
“HAARLEM-C, op 3, 15ct oranje, mooie afdruk, pracht ex.”.
Bronnen:
Corinphila
Veilingen: “Haarlem
B groot (Ey 400) op 15 cent donkeroranje in paar, pracht ex. (grote
gomrest achterzijde)”.
De
Nederlandsche Postzegel- en Muntenveiling:
“HAARLEM-C(groot), op 3C, 15ct oranje, plaat I, positie 2-3, breed
tot nauw gerand paar, pracht ex”.
Corinphila
Veilingen: “Haarlem
C klein (Ey 250) op 15 cent donkeroranje, pracht ex. met deel
buurzegel”.
Bron: De
Nederlandsche Postzegel- en Muntenveiling:
“HAARLEM-C(klein), op 2, 10ct rood en 3, 15ct oranje, in
horizontaal paar, op fragment”.
Bron: De
Nederlandsche Postzegel- en Muntenveiling
: “Haarlem, gebroken cirkelstempel K.65, op complete brief van
Houtrijk en Polanen en met op achterzijde Egyptisch langstempel
Houtrijk etc…, gefrankeerd met nr.1, 5ct blauw, plaat I, pracht
ex., in mooie kleur met halfrond franco stempel Haarlem B, zeer vroeg
gebruik, 20-2-1852, mooie frisse brief”.
Bron: Postzegelveiling Rijnmond. Postzegel NVPH 1, Poststempel 1 mei 1852.
Bron: De
Nederlandsche Postzegel- en Muntenveiling:
“HAARLEM C, halfrond franco op 1, 5ct blauw op frisse brief naar
Amsterdam, 1858”.
Bron: De
Nederlandsche Postzegel- en Muntenveiling
: “Haarlem, gebroken cirkelstempel K.65, op complete brief van
Houtrijk en Polanen en met op achterzijde Egyptisch langstempel
Houtrijk etc…, gefrankeerd met nr.1, 5ct blauw, plaat I, pracht
ex., in mooie kleur met halfrond franco stempel Haarlem B, zeer vroeg
gebruik, 20-2-1852, mooie frisse brief”.
Haarlem, met ‘Franco Takje’
In
1866 werd het stempel Franco Takje geïntroduceerd (Vellinga type
51). Naast Haarlem heeft ook het postkantoor in Haarlemmermeer dit
stempel gebruikt.
Po&Po3:
“Het eerste FRANCO takjestempel werd, buiten aanvraag, uitgereikt
op 7 augustus 1868. Een nieuw franco takjestempel werd op 11 mei 1871
toegezonden, met karakters. Op 16 november 1872 volgde weer een nieuw
FRANCO takje stempel, zonder karakters. Nog een FRANCO takjestempel
werd op 13 juni 1873 toegezonden, eveneens zonder karakters. Het
laatste FRANCO takjestempel werd toegezonden op 15 januari 1874.
Stempelafdrukken
op proefdruk post- en portzegels. HAARLEM FRANCO. Door de fa. Joh.
Enschede & Zonen werden drukproeven vervaardigd van post- en
portzegels. Deze werden opgeplakt op papier met daaronder de tekst:
DRUKPROEVEN. Deze proeven werden daarna van een stempelafdruk
voorzien. De stempels werden eveneens vervaardigd door de fa. Joh.
Enschede & Zonen, als ‘proeve van bekwaamheid’ om te trachten
een opdracht binnen te krijgen voor het vervaardigen van
poststempels. Ook een FRANCO takjestempel werd vervaardigd. Bekend is
het FRANCO takjestempel Haarlem met de datum 24 MRT 69”.
Verder4:
“Ten behoeve van het treintraject HAARLEM-(DEN) HELDER v.v. In het
stempelboek onder postkantoor Haarlem zijn in het stempelboek drie
afdrukken aangebracht van takjestempels voor de conducteur op de lijn
Haarlem – Helder. De stempels zijn toegezonden aan de Inspecteur te
Utrecht op 24 november 1868. In het stempelboek van De Munt is een
afdruk opgenomen met de datum 23 NOV 68”.
Bronnen:
eBay:
“Franco takje HAARLEM op nr 14P – CW €5 – zegelmet plaatfout…”.
eBay:
“NVPH Netherlands Nederland nr 15 TOP CANCEL HAARLEM Wapenzegel
1869”.
De
Nederlandsche Postzegel- en Muntenveiling:
“HAARLEM , franco takje op 16, 1½ct roze”. Postzegel van 1869,
poststempel van 1870.
De
Nederlandsche Postzegel- en Muntenveiling:
“HAARLEM, franco-takje op 18, 2½ct violet op briefstuk, pracht
ex.”. Postzegel van 1869, poststempel van3 juni 1875.
Bronnen:
De
Nederlandsche Postzegel- en Muntenveiling:
“Haarlem, franco-takje, op 24, 20ct groen”.
De
Nederlandsche Postzegel- en Muntenveiling:
“Haarlem, franco-takje, op 29, 2½gld. rood en blauw”.
Bron: De
Nederlandsche Postzegel- en Muntenveiling:
“Mengfrankering Wapenemissie 1869 en Willem III 1872, nr.15, 1ct
groen(4x) waarbij strip van drie en 17, 2ct geel in paar samen met
nr.19, 5ct blauw(2x) op voorzijde van tijdschrift met adresstrook van
Haarlem franco takje stempel, naar Christiansand, Denemarken, 1874”
Haarlem, tweeletterstempel
In
1866 werd ook een stempel geïntroduceerd (in Haarlem en in
Haarlemmermeer) met uuraanduidingen waarin een M en/of een A waren
verwerkt: 12M-8M, 8M-12M, 12M-4A, 4A-8A, en 8A-12M. Vellinga noemt
dit type 50.
“HAARLEM
TLPK 0061 Een getekende afbeelding van het tweeletterstempel is
opgenomen in het stempelboek met de verstrekkingsdatum 10 november
1866. In het stempelboek aangelegd vanaf 1855 is een afdruk van dit
stempel aangebracht met de datum 30 JAN 67 8A-12M. Op 18 juli 1868
werd het eerste stempel vervangen door een nieuw exemplaar, zonder
karakters. Bij de afbeelding staat vermeld: ‘Ter vervanging van een
dagtekeningstempel waarvan de karakters niet door den Directeur zijn
opgezonden’. Een tweeletterstempel, met karakters, werd verstrekt
op 26 augustus 1868. Een afdruk van het tweeletterstempel is
opgenomen in het stempelboek van De Munt met de datum 9 MEI 69
8A-12M. Een nieuw stempel, zonder karakters, werd verstrekt op 19
januari 1870. Op 16 november 1872 volgde weer een tweeletterstempel,
eveneens zonder karakters. Het laatste tweeletterstempel werd
verstrekt op 29 januari 1875. Op 8 juni 1877 werden twee
dagtekeningstempel verstrekt, voor de 18-uur karakters”5.
Bron: eBay:
“Netherlands covers 1868 5c PAIR folded letter Haarlem to Malines”.
Met Franco kastje en Tweeletterstempel 29
januari 1868.
Bron: eBay:
“Briefkaart 8 mrt 1874 Haarlem (tweeletter stempel)”. Briefkaart
van 1870.
Bron: eBay:
“Briefkaart 27 okt 1875 Haarlem (tweeletter stempel)”.
Verzameling Dik de Geus
Verzameling Dik de Geus.
Verzameling Dik de Geus.
Bron: eBay
: “Briefkaart 24 jan 1876 Haarlem (tweeletter stempel)”.
Haarlem Open Takjestempel
HAARLEM:
Een open takjestempel [‘Haarlem’] werd uitgereikt aan het
hulppostkantoor te Bennebroek op 8 augustus 1867. Dit stempel is
getekend weergegeven in het nieuwe stempelboek. In het stempelboek,
aangelegd vanaf 1855, is het stempel afgedrukt, samen met het
tweeletterstempel van Dordrecht. Een afdruk van het stempel is
aangebracht in het stempelboek van De Munt met de datum 12 JUN 67”.
Bron: Nederlandse
Academie voor Filatelie
1
Gepubliceerd in 1931 met een voorwoord van P.W. Waller uit Overveen
en als herdruk uitgegeven door Nederlandsche Bod van
Filatelisten-Verenigingen, in maart 1967 (en opnieuw in 1980).
2
Informatie Cees Jansen over de Dagtekenstempels: uit De
invoering van het Nederlandse dagtekeningstempel.
“Het
dagtekeningstempel vanaf 1829. In 1829 werd besloten om de
postdienst te verbeteren door de invoering van een
dagtekeningstempel in plaats van de aanduiding FRANCO met een
plaatsnaam. 14 maart (1829) Haarlem (2 stuks) Noordelijke
Nederlanden. De verstrekte stempels vanaf 1829 tot en met 1837,
maandaanduiding in letters: HAARLEM. Twee stempels werden op 14
maart 1829 naar het postkantoor te Haarlem gezonden (op de website
staan drie illustraties)”.
3 Nederlandse Academie voor Filatelie:
FRANCO takjestempels en pseudo takjestempels
4 Nederlandse Academie voor Filatelie:
Trajectstempels met takje
5 Nederlandse Academie voor Filatelie:
Verstrekking tweeletterstempels aan de postkantoren
versie 25-11-2018