Bij het 100-jarig bestaan van de Haarlemse Filatelistische Vereniging “Op Hoop van Zegels” werd een jubileumboekje uitgegeven (zie de rubriek ‘postzegels verzamelen’). Daar stond ook een hoofdstuk in met informatie over de postorganisatie (p. 27-30).
Het eerste deel, over de postorganisatie in de eo-filatelistische periode, kan worden gevonden bij de rubriek ‘eo-filatelie’.
Een korte geschiedenis
C.H.R.T. Weevers
In het begin van de negentiende eeuw was het Haarlems postkantoor verhuisd naar het Spaarne 29. In 1870 werd het gevestigd in het Hof van Holland en vanaf 1872 in de Smedestraat, naast het huis van de toenmalige directeur.
De tweede helft van de negentiende eeuw bracht een groot aantal veranderingen: het gebruik van stoom, de spoorwegen, de telegraaf en ook meer aandacht voor uniformering van wetten en regels. Zo ook bij de post. In 1852 werden in ons land de eerste postzegels ingevoerd en werd er aan duidelijke tariefstelling gedaan. De organisatie van de post werd gemoderniseerd en de overheidsinvloed vergroot.
Door uitbreiding van dienstverlening bleek in 1889 dat het toenmalige postkantoor niet meer aan de eisen van de nieuwe tijd voldeed. Men ging op zoek naar een nieuwe locatie en vond deze in de Zijlstraat. Via grondruil kon men hier Rijksbouwmeester Peters het nieuwe postkantoor laten ontwikkelen. Dat werd in 1894 officieel in gebruik genomen. Anno 2011 staat het gebouw er nog steeds en bied onderkomen aan de ABN.
Al in 1906 kwamen er de eerste signalen dat het al te klein werd; de dienstverlening werd nog verder uitgebreid, o.a. door de komst van de Rijks Post Spaarbank (RPS). Als tussenoplossing kon uitgebreid worden door grondaankopen in de Nobelstraat. In 1917 kwam het Hoofdbestuur tot de conclusie dat het wenselijk zou zijn dat Haarlem een nieuw kantoor zou krijgen. Na overleg met de Gemeente Haarlem bleek dit te kunnen aan de Raaks/ Gedempte Oude Gracht. Architect J. Crouwel jr. tekende voor het ontwerp. Het gebouw werd in 1922 in gebruik genomen. Als hoofdpostkantoor en zetel voor de directie van het postdistrict Haarlem bleef het tot 1986 in gebruik. Men verhuisde toen naar het nieuwe Expeditie Knooppunt aan de Westergracht.
Postkantoor Gedempte Oude Gracht
Ook de T-poot van het bedrijf nam zijn intrek in het nieuwe gebouw, dat al snel uitgebreid moest worden door de grote vlucht die ook de telefonie nam. Deze sector werd steeds belangrijker en in 1973 kreeg dit bedrijfsonderdeel een eigen plek in de Waarderpolder.
Door de verhuizing in de jaren tachtig naar de Westergracht van een groot aantal onderdelen deed het postkantoor ook nog een tijd dienst als gemeentelijk loket en kon men hier zaken met betrekking tot de burgerlijke stand regelen.
Postkantoor Westergracht
Door de verzelfstandiging en de latere overname door TNT werd dit kantoor, net als vele andere postkantoren, overbodig. Anno 2011 is het kantoor gesloten en verkocht aan een projectontwikkelaar. Als nieuwe functies zijn voorzien een sportschool en gemeentelijk Stadskantoor. Het gedeelte dat vroeger in gebruik was bij de telefonie is hergebruikt en omgebouwd tot een appartementen complex. De Post in Haarlem anno 2011 is een TNT winkel in de Grote Houtstraat.
Voormalig postkantoor Ged. Oude Gracht en TNT-winkel Grote Houtstraat anno 2011
Naast het kantoor aan de Gedempte Oude Gracht heeft Haarlem ook de nodige bijkantoren en agentschappen gehad. Schalkwijk kreeg in 1968 een noodkantoor, zoals op zoveel plaatsen in die periode. Dit werd in 1970 vervangen door het kantoor dat thans nog aan het Californiëplein in gebruik is. In Haarlem-Noord werd ook toen onder protest het kantoor aan de Muiderslotweg in 1984 gesloten en in 1987 vervangen door een nieuwe vestiging op het Marsmanplein. Het bestaan van dit kantoor was helaas ook van korte duur; het is enige jaren geleden gesloten en onlangs afgebroken.
Ook werden er in de jaren tachtig nog agentschappen geopend, zoals in 1984 in de Hannie Schaftstraat. Echter, na 1989 werd al snel een nieuwe koers in gezet om het kantorennetwerk te saneren. Zo sloten in 1992 het Schouwtjesplein en later ook de Tempeliersstraat en de Amsterdamstraat. In 1994 vond er ook nog een uitbreiding plaats met de opening van een kantoor aan de Nijverheidsweg in de Waarderpolder.
Verder vallen er in de jaren tachtig nog de volgende zaken te memoreren. In 1987 probeerde men ook al te bezuinigen op het personeel, door een proef te doen met het legen van de brievenbussen op zondag door medewerkers van het bedrijf Taxi 13000. Het project is al snel kennelijk een zachte dood gestorven; de archieven zwijgen hierover.
Voor de komst van het EKP aan de Westergracht nam de trein ook al een belangrijke plaats in bij het postvervoer. Zo had men in 1905 aan de Baljuwslaan al een loods voor de verwerking van de post en verdere distributie. Bij de opening van het huidige station in 1908 werd er ook ruimte gehuurd. Dit duurde maar kort; in 1916 hadden de spoorwegen zelf deze ruimte nodig. Het gebouw Baljuwslaan werd uitgebreid en verbouwd en bleef tot 1987 in gebruik. Het kantoor werd, mede vanwege de postbussen, verplaatst naar het Stationsplein en vervolgens in de nadagen naar de Parklaan. Hier bleek het ook geen lang leven beschoren te zijn.
In de jaren zeventig bezon men zich bij de post op een nieuwe structuur van de postverwerking en men kwam toen met een nieuwe opzet van het vervoer per spoor naar Expeditie Knooppunten (EKP). Haarlem kreeg er ook een naast Amsterdam. De komst had echter wel de nodige voeten in de aarde.
Langdurig overleg met de gemeente en de NS leidde er toe dat de PTT opteerde voor de Westergracht, in spoorkringen beter bekend als Haarlem- Goederen. Een goede aansluiting op het railnet was gewaarborgd en er was ruimte voor een groot gebouw. Omwonenden hadden hier andere gedachten over en de plannen bleven plannen op papier. Uiteindelijke ging de Gemeente akkoord en zorgde PTT voor compensatie in de vorm van geluidsisolatie. Zo kon op 20 februari 1986 het gebouw door de Commissaris van de Koningin officieel in gebruik gesteld worden.
In 1987 werd door de lezers van het Haarlems Dagblad het gebouw uitgeroepen tot het mooiste gebouw van Haarlem! Door de reorganisaties en nieuwe verwerking van de poststromen doet het gebouw inmiddels al geen dienst meer. Het overbelaste spoorwegnet bleek o.a. een bottle-neck te zijn voor de punctualiteit. Sinds een aantal jaren wordt het vervoer weer per vrachtwagen gedaan, ondanks de files.
Naast de Post is Haarlem ook lange tijd de plaats geweest van de Dienst Zegelwaarden (DZW) die de postzegeluitgiften regelde. Deze was gehuisvest bij de firma Enschedé.
Bronnen:
– Een speciaal woord van dank voor de heer drs. J.J. Havelaar van het Museum voor Communicatie te Den Haag voor de medewerking en gastvrijheid bij het tot stand komen van dit artikel.
– Documentatie over Haarlem aanwezig in de collectie van het Museum voor Communicatie in Den Haag.
– J.J. van der Goes – De geschiedenis van de Posterijen in Haarlem. In: Jaarboek Haerlem 1986, blz. 65-80.
– W. Kroon – Geschiedkundig overzicht van het Haarlemse Postwezen, Den Haag, Hoofdbestuur der Posterijen, Telegrafie en Telefonie, 1949.
– Spoor en Post in Nederland. Utrecht, Nederlands Spoorwegmuseum, 1979.
– Foto’s pagina 28; Collectie Museum voor Communicatie, Den Haag.
– Foto’s pagina 29; C.H.R.T. Weevers.
versie 28-10-2018