Postzegels met Haarlemse beelden, een vervolg
Ton Dietz
Inleiding
Postzegels vertellen een verhaal en geven uitdrukking aan opvattingen die leven in een samenleving en/of bij de politieke leiding van een land. Dat kan gaan over wat ‘mooi’ wordt gevonden, of ‘belangrijk’. Postzegels zijn in de geschiedenis vaak een boodschap aan de verstuurders , ontvangers en verzamelaars geweest. Die ‘beeldtaal’ op postzegels wordt ook wel ‘iconografie’ genoemd, oud-grieks voor ‘beeldbeschrijving’. Ook ‘Haarlem’ is regelmatig op postzegels afgebeeld, of op aan postzegels verwante beelddragers.
In het boekje dat uitkwam bij het 100-jarig bestaan van ‘Op Hoop van Zegels’, besteedde Henk Weevers al aandacht aan ‘Haarlem in de filatelie’ en dat staat onder deze rubriek al online. Hier vullen we aan met wat er verder is gevonden en roepen we OHvZ leden en anderen op om aanvullingen in te sturen. Los van de beelden van de stad, tonen we in een andere bijdrage beelden van ‘bekende Haarlemmers’ op postzegels.
Haarlem: provinciehoofdplaats van Noord Holland
Haarlem is de provinciehoofdplaats van Noord Holland. Twee maal is de provincie afgebeeld op Nederlandse postzegels, in 1926 en in 2002. De postzegels zelf staan al bij het eerdere stuk van Henk Weevers.
Bron: Antoon Molkenboer
Bron: onbekend
Bron: Europost; met verzetsheldin Hannie Schaft uit de Tweede Wereldoorlog als bovenste vignet
Haarlemse gebouwen en lokaties (en in de omgeving)
De Amsterdamse Poort op een briefkaart, begin 20e eeuw
Bron: Postzegelblog: “De Amsterdamse Poort is gebouwd in 1355 en is de enige nog overgebleven stadspoort van de twaalf die de stad in totaal gekend heeft” (tekst: Willem Hogendoorn van de Leidsche Vereeniging van Postzegelverzamelaars, 2013).
Het stadhuis van Haarlem
In 1978 werd het stadhuis van Haarlem afgebeeld op een Europapostzegel van Nederland. Zie ‘Haarlem in de Filatelie’. Dit is een blokje van vier met de handtekening erop van de maker van deze postzegels, Anton Pieck. En ook een eerstedagenveloppe en een maximumkaart.
Bron: De Nederlandsche Postzegel- en Muntenveiling: “1158, 55ct Europa 1978 het stadhuis van Haarlem getekend door Anton Pieck, in postfris blok van vier met bovenvelrand, op de voorzijde de handtekening van Anton Pieck, pracht ex., zeer zeldzaam en interessant geheel!!”.
Bron: Postzegelblog
Bron: HipPostcard
Het stadhuis kwam ook terug op vier postzegels van Stadspost Haarlem, waar ook een eerstedagenveloppe van bestaat.
Verzameling Ton Dietz, SPP catalogus Haarlem II, nrs 1-4
Bron: eBay: “Stadspost Haarlem 1970 – FDC Stadhuis (1)”.
De Vleeshal en omgeving
Verzameling Ton Dietz, SPP catalogus Haarlem II, nrs 5-8.
Bron: eBay: “Stadspost Haarlem 1970 – FDC Stadhuis (2) met ongetande serie”.
Brug over het Spaarne met huizen aan het Spaarne
Bron: eBay : “1981 – Envelop Zegelkoerier NPS 116 – 70 jaar ‘Op hoop van Zegels’ – Haarlem” [met foutieve aanduiding in de tekst: “75 jaar”].
Bron: Postzegelblog
Bakenesserkerk
Bron: eBay: “CONGRESO DE ESPERANTO HAARLEM 1954 AUTO-POSTKANTOOR-3 CF485
Diverse stadsbeelden: stadhuis, grote markt met bavo kerk, basiliek st. Bavo, Amsterdamse poort, vleeshal en gezicht op het Spaarne.
Bron: eBay: “Stadspost Haarlem (040) – Diverse afbeeldingen”. Stadspost Haarlem-III, 1984.
Bavokerk aan de Grote Markt Haarlem
Verzameling Ton Dietz, de Haarlemse Grote Markt op een schilderij van Frans Hals van de ‘Stadspost Holland’ in Haarlem (SPP catalogus, Haarlem VII, ‘Frans Hals’, 12 mei 1990, nrs 4-6). Zie ook de rubriek stadsposten.
Bron: eBay: “1986 – Nederland Filatelieloket stempel FLS 17 – Haarlem”.
Verzameling Ton Dietz
Uitzicht op Haarlem met de Bavokerk
Bron: Postzegelblog: “Gezicht op Haarlem. Een paar nummers verder komen we het schilderij van Jacob van Ruisdael tegen, genaamd “Gezicht op Haarlem” dat te bewonderen is in het Rijksmuseum in Amsterdam. Jacob van Ruisdael, geboren in Haarlem in 1628, was een Nederlands kunstschilder van landschappen. Hij groeide op in het Haarlemse schildersmilieu. Het is onduidelijk of de kunstenaar is gestorven in Haarlem of in Amsterdam, maar hij ligt begraven in de St. Bavokerk van Haarlem” (tekst: Willem Hogendoorn van de Leidsche Vereeniging van Postzegelverzamelaars, 2013).
Bron: Librariana “Gezicht op Haarlem (een zogeheten ‘Haarlempje’ van Jacob van Ruysdael (1628/29-1682). Het doek bevindt zich in het ‘Kunsthaus’ te Zürich (cat.45). Op de voorgrond zijn bleekvelden zichtbaar. Dit panorama is geschilderd vanuit het noordwesten ter hoogte van ’t Kopje bij Bloemendaal, evenals het vergelijkbare doek in het Haagse Mauritshuis. Ook andere kunstenaars hebben ‘Harempjes’ vervaardigd, o.a. Jan Vermeer II van Haarlem en Jan van Kessel. Topografisch onderzoek heeft uitgewezen dat een aantal ‘Haerlempjes’ (een merknaam) vanuit het zuidwesten (ter hoogte van de Trapperberg in Heemstede) is weergegeven. Zo ook, het doek “De Bleekvelden”van Jacob van Ruysdael in het Philadelphia Museum of Art, evenals een soortgelijk werk in San Diego”.
Stadsbeeld Haarlem
In de serie ‘Mooi Nederland’ kreeg Haarlem al snel een zegel, met blokje, in 2010, met daarop een stadsbeeld. Zie het stuk van Henk Weevers. Hier tonen we de eerste-dag-enveloppe met de hele serie van 2010 en een uitleg van onze collega Willem Hoogendoorn uit Leiden.
Bron: eBay
Bron: Postzegelblog : “Mooi Haarlem. De St. Bavokerk zien we ook rechts op de postzegel van Mooi Haarlem. Deze mooie kerk verdient eigenlijk een eigen postzegel. Tevens zien we op deze zegel de bekende molen De Adriaan. Deze molen, een achtkantige stellingmolen, werd geopend op 19 mei 1779. De windmolen staat aan de rivier het Spaarne, toentertijd aan de rand van de stad. Doordat de molen boven op de fundering van de toren gebouwd werd, stond de molen hoog en ving daarmee veel wind. Deze molen kwam ik ook op een stempel tegen – zie onder. Ook is het silhouet van het historische pand “De Vleeshal” aan de Grote Markt is op deze postzegel te zien. De Vleeshal was in de periode 1604 – 1840 de verkoopplaats van vlees. Daarna kreeg de hal verschillende functies: garnizoenplaats, Rijksarchief, depot stadsbibliotheek, na 1945 werd de Vleeshal voor exposities gebruikt. Ook dit pand is ontworpen door Lieven de Key.” (tekst: Willem Hogendoorn van de Leidsche Vereeniging van Postzegelverzamelaars, 2013).
Standbeeld van Laurens Janszoon Coster op de Grote Markt
Verzameling Ton Dietz. 3e Grote Markt Festival. (SPP catalogus Haarlem III nrs 52-54, 5-14 juni 1987).
Bron: eBay: “Stadspost-Haarlem-1987-Blanco-Open-klep”. Met poststempel van het Groote Markt Festival 5-17 juni 1987.
Standbeeld van Coster, de Basiliek St Bavo en de Stadsschouwburg
Bron: eBay: “2751-Ad-58 Steden tot en met heden – Haarlem heden”. Ook: “PostNl geeft in samenwerking met Davo de serie persoonlijke postzegelvelletjes Steden tot en met heden uit.”.
De Haarlemmerhout
In 1999 verscheen een postzegel van de Haarlemmerhout, ook onderdeel van het artikel van Henk Weevers, die vooral inzoemt op de sokkel, waarop vroeger het standbeeld stond van Coster. Hier, met dank aan onze Leidse collega’s, ook wat aanvullende informatie over de Haarlemmerhout zelf. En een eerste-dag-enveloppe, met daarbij een interessante uiteenzetting over de ‘mythe van Coster’.
Bron: Postzegelblog: “NVPH1814 postzegel Haarlemmerhout. De Haarlemmerhout is een stadsbos aan de zuidkant van Haarlem. Aan de zuidkant van de Haarlemmerhout, was sinds 1962 een fontein met beeldengroep te vinden. Deze beeldengroep stelt de figuren uit de Camera Obscura voor, naar het boek van Hildebrand (pseudoniem van de schrijver Nicolaas Beets). Ook Beets zelf is in de beeldengroep te vinden. Eén van de bekendste verhalen is: “Een onaangenaam mensch in de Haarlemmerhout”, dat verhaalt over een door Beets doorgebrachte dag in de Haarlemmerhout samen met zijn onsympathieke neef Nurks” (tekst: Willem Hogendoorn van de Leidsche Vereeniging van Postzegelverzamelaars, 2013).
Bron: Librariana: “First-day-cover 2 maart 1999. Linksboven postzegel Haarlemmerhout met Coster-monument. De vorige keer meldde ik dat de Duitser Johan Gutenberg door verscheidene landen op postzegels is afgebeeld, maar nimmer één van de vermeende en in ieder geval legendarische uitvinder van de boekdrukkunst Laurens Janszoon Coster. Daar is nu ten dele verandering ingekomen, dankzij een Nederlandse postzegel van de Haarlemmerhout, waarop het Coster-monument van Zocher uit 1823 is te zien. De emissiedatum was 2 maart 1999. Een serie van PTT Post met vier postzegels in de waarde van 80 cent, gewijd aan de vier jaargetijen in Nederlandse parken. De Haarlemmerhout, Sonsbeek, Keukenhof en De Weerribben (een moerasgebied van Staatsbosbeheer bij Steenwijk) zijn respectievelijk gefotografeerd in de herfst, winter, lente en zomer. De totale oplage bedroeg 2,2 miljoen.
De boekhistoricus Jacobus Koning, aan wie de Stadsbibliotheek veel incunabelen te danken heeft, had in 1816 ‘wetenschappelijk’ vastgesteld dat L.J. Coster de uitvinder van de boekdrukkunst was. Hij had berekend dat Coster omstreeks 1420 met zijn experimenten was begonnen. Omdat in 1426 de Hout was omgehakt bij het beleg van Haarlem door Jacoba van Beijeren besloot de stad Haarlem als compromis tussen 1420 en 1426 het jaar 1423 uit te roepen als jaar dat de boekdrukkunst was uitgevonden. Dat ging gepaard met grootse feesten, feestliederen, toneelstukken, een illuminatie, een vuurwerk, zilveren gedenkpenningen, uitgave van zinnebeeldige voorstellingen etcetera. De tuinarchitect Jan David Zocher ontwierp als blijvend huldeteken een monument op de plek van de uitvinding. Een kubusvorm, wat lijkend op een tombe, met op elk van de vier kanten van het bovendeel een allegorische voorstelling afgebeeld. De letter A (uitgesneden letter uit een beukenboom), een beukentak, een lamp (‘de verlichting van de mensheid’) en een cirkelslang (eeuwige roem voor Haarlem en Coster), terwijl op de zijvlakken van de kubus zelf de heraldische wapens van Coster en de stad Haarlem, alsmede een Latijnse en Nederlandse inscriptie zijn aangebracht. Sinds de annexatie door Haarlem van dit deel van Heemstede in 1927 bevindt het monument zich op Haarlems grondgebied. In 1824 verscheen nog bij de Haarlemse uitgever en boekhandelaar Vincent Loosjes een boek ‘Gedenkschriften’. De in Haarlem geboren Antonius van der Linde heeft in publicaties van 1869/1870 afdoend aangetoond, dat elk bewijs ontbreekt dat L.J. Coster de uitvinder was. Sindsdien ging hij in Wiesbaden verbitterd door het leven als ‘Costermoordenaar ‘. Zelfs pater Kruitwagen, die het veel later feitelijk met hem eens was, kwalificeerde Van de Linde postuum als een wildeman, een psychopaat en een houwdegen. Ook archivaris mr. J.W. Groesbeek die alle archivalia in het stadsarchief nog eens tegen het licht heeft gehouden kon tot zijn spijt geen document vinden waarin van ene Coster in relatie tot een drukkerij/lettergieterij sprake is. Een oude genealogie is destijds voor het goede doel op cruciale punten vervalst. Ook de zogeheten in Haarlem bewaarde ‘Costeriana’ – o.a. in 1654 door de stad Haarlem van een antiquair uit Den Haag – kunnen niet aan een drukker Coster toegeschreven worden, zoals pater Bonaventura Kruitwagen en anderen al hadden vastgesteld. Ene L. Coster, die werkelijk geleefd heeft, was in 1441 leverancier van zeep en kaarsen, een jaar later ook van olie en in 1451 van wijn”.
Ripperdakazerne, Haarlem Noord
Bron: eBay: “1984 – Nederland veldpost – 100 jaar Ripperdakazerne – Haarlem “
Landgoed Groenendaal, Heemstede
Bron: Postzegelblog
Het Raadhuis van Heemstede
Bron: Librariana: “Eerste stempeldag filatelieloket Heemstede, 15 juni 1989 met op enveloppe een afbeelding van het raadhuis Heemstede”. Uit: Haarlem(mers) en Heemstedenaren op postzegels – een aanvulling Jan 2012, Posted by Hans Krol in Haarlem.
Het Raadhuis van Halfweg
In Halfweg werd op 30 april 1906 het nieuwe raadhuis geopend en ter gelegenheid daarvan werden twee sluitzegels uitgegeven, waarvan dit er een is.
Verzameling Ton Dietz.
Cruquius gemaal, Haarlemmermeer
De postzegel zelf en een uitleg staat al in het artikel van Henk Weevers. Hier de voorkant van het postzegelmapje dat door TPGPost in 2002 werd uitgegeven.
Bron: Haarlemmermeermuseum De Cruquius
versie 17-11-2018