OHvZ-filatelisten: Jacques van Zandvoort en de automaat- en pakketzegels van Nederland
Hoewel deze website vooral de postgeschiedenis van Haarlem en omstreken tot leven wekt hebben we ook aandacht voor prominente OHvZ verzamelaars uit heden en verleden. Dat doen we in de deelrubriek: “postzegels verzamelen”. We hebben daar al eerder aandacht geschonken aan OHvZ lid Jacques van Zandvoort (een interview in het blad Postautomaat) en dat was de aanleiding om bij hem op bezoek te gaan en zijn fabelachtige verzameling ‘Nederland en Overzee’ te bewonderen. Daarbinnen heeft Jacques een enorme verzameling postwaardenstukken van Nederland en haar koloniën en een ongelooflijke verzameling automaat- en pakketzegels uit de periode 1989-2009. Die gaan trouwens voor een deel wel over onze streek, dus slaan we twee vliegen in een klap. Maar eerst een paar voorbeelden van (deels lokale) postwaardenstukken uit Jacques’ verzameling.
Vier lokale postwaardenstukken, met de door Jacques gebruikte manier van documentatie. Het gaat hier om de ‘27e Nederlandsche Philatelistendag’ die in 1936 in Haarlem werd georganiseerd bij het 25-jarig bestaan van Op Hoop van Zegels.
Bij de verzameling postwaardenstukken zit ook bedrijfspost uit Haarlem, zoals hier van de firma Thomas Figée, van de werf Conrad aan het Spaarne.
Deze briefkaart werd op 15 januari met de posttrein van Amsterdam naar Antwerpen verstuurd naar Dordrecht.
In de verzameling van Jacques zitten postwaardenstukken om van te watertanden, zoals deze. Prachtig toch?
Voorzijde
Achterzijde
Jacques van Zandvoort (*1947) verzamelt al vanaf zijn zesde, gestimuleerd door zijn moeder, die een bescheiden verzameling Nederland had in een VARA album. Voor Jacques is het verzamelen van postzegels zijn lust en zijn leven. Hij heeft een groot aantal aanbiedingen staan op marktplaats en is zelf ook een verwoed bieder op postzegelveilingen; online en op de OHvZ-avonden. Hij verzamelt methodisch en gebruikt alle handboeken die er zijn. Thematisch verzamelen vindt hij maar niets, met uitzondering van een zelf opgebouwde verzameling van persoonlijke postzegels met zijn kleindochter en twee kleinzonen. Hier is Jacques te zien samen met Anouk.
Jacques is lid van de studiegroep ‘Velrandbijzonderheden (plaat- en etsingnummers)’ en al dertig jaar lid van de vereniging Postaumaat. Hij is al bijna 45 jaar lid van Op Hoop van Zegels en ook lid van Po&Po. Hij is gestopt met Nederland ‘compleet’ te krijgen in 2013, al verzamelt hij nog wel de standaardzegels na die tijd, ook gestempeld. Jacques werkte mee aan een deel van de 2e editie van de Specialiteitencatalogus van de NVPH en kreeg daarvoor een vermelding bij het deel over automaatstroken (op p. 447). Die catalogus is voor zijn verzameling van cruciaal belang. De eerste editie verscheen in 2006.
Deze catalogus is een meesterwerk van precisie en de delen over automaat- en pakketstroken (Jacques zegt liever: ‘automaatzegels’) zijn vooral te danken aan Cees Janssen met vormgevingssteun van Dick van Haren. Deze tweede editie kwam tot stand onder NVPH voorzitter Martijn Bulterman en Voorzitter van de Cataloguscommissie van de NVPH Rob Smit, de eigenaar van Postbeeld (Haarlem en Leiden). Voor de informatie over deze catalogus op de website van de NVPH zie de website van de NVPH.
Automaat- en postpakketzegels
De eerste automaatzegels kwamen op de markt in Zwitserland, in 1976, en daarna in Noorwegen, in 1978, gevolgd door Brazilië in 1979, Japan in 1980 en België, Portugal en de Bondsrepubliek Duitsland in 1981. In Frankrijk was er in 1969 al een eerste proef (en die werden lokaal ‘echt’ gebruikt) en in Groot Brittannië was dat al in 1957 aan de orde (maar die werden nooit in omloop gebracht en na die mislukking heeft Groot Brittannië heel lang gewacht voordat ook zij er weer aan begonnen). Op dit moment hebben bij elkaar minimaal 86 postgebieden automaatzegels gebruikt. Het begon als primitieve afdrukken met een waarde en de landsnaam, maar vanaf 1987 (de BRD was de pionier) werden er steeds meer afbeeldingen op de automaatzegels gebruikt en die werden ook steeds diverser (gebouwen, vogels, bloemen, maar bijvoorbeeld ook gevechtsvliegtuigen; Israël in 2019) en sommige landen gaven jaarlijks nieuwe automaatseries uit, zoals Åland, Israël, Spanje, en Portugal en soms ook meerdere in een jaar. Het is een uitgebreid verzamelgebied geworden, ook voor Nederland, al is PostNL er in 2020 mee gestopt.
Nederland ging met automaatzegels werken in 1989 en was daarmee tamelijk laat. De eerste machine werd betrokken uit Duitsland, de Klüssendorf, en er werden tussen 1989 en 1994 15 grote en 31 kleine machines geplaatst, terwijl er ook een werd geplaatst bij de Filateliedienst in Groningen. Er stond er ook een (een kleine, type 696) bij de Haarlemse V&D maar die heeft daar maar kort dienst gedaan (van 18 maart 1991 tot 24 november 1991) en deze machine ging daarna naar Veldhoven en vervolgens tot 1997 naar Hellevoetsluis. De rollen automaatzegels werden gedrukt door Joh. Enschedé en Zonen in Haarlem. Bij elkaar zijn er 30 verschillende frankeerwaardes gebruikt en daarvan zijn er mogelijk 25 in Haarlem gebruikt (vijf waardes kwamen pas na november 1991 in omloop).
alle dertig waarden; die van 50c, 90-c, 145c, 210c en 280c kunnen niet in Haarlem zijn gemaakt door de V&D machine.
In 1996 werden ook zeven andere machines geplaats, van de Firma Frama uit Zwitserland en in 1997 werden er nog zes plaatsen aan toegevoegd waarbij er ook gewogen kon worden (de Nagler-machines). In 2000 kwamen er ook drie plaatsen bij met Hytech machines uit Australië. Maar geen van deze plaatsen was in onze regio.
Frama proefdrukken (specimen); verzameling Jacques van Zandvoort
Hytech automaatzegels; verzameling Jacques van Zandvoort en bron.
In 2006 startte TNT Post met zelfklevende automaatzegels die dienden voor het frankeren van pakketpost in het binnenland. Daarvoor werden uit Duitsland Wincor-Nixdorf Propostal 2000 automaten aangeschaft en het eerste kantoor dat ermee ging werken was het zelfbedieningspostkantoor in Heemstede, aan de Binnenweg. Daar werden twee machines gebruikt. Beide automaten zijn in gebruikt genomen op 6/11/2006 en gaven respectievelijk PK000001 en PK000002. Er zijn 2 types en dat heeft te maken met de afstand van de waarde en het PK nr.
Bij de pakketzegels ging het fout. Deze 2 automaten gaven in het begin allebei 00002. De linker automaat moest zijn PK000001 en er stond 000002 met een oranje Logo op de bon van TNT post (fout). De rechter automaat had een 000002 met een bruin logo Postkantoor (goed). (Afgekeurd papier). Dat was vooral vervelend voor de pakketzegels (dezelfde barcodes); in dit geval 3SPPT0100442 voor beide pakketten. De automaten in Heemstede vielen onder Postkantoren BV uit Utrecht daarom staat er PK op de zegels en bonnen. Op de linker automaat stond TNT post, wat echt fout is. Het volgende kantoor was Nijmegen en dat viel onder TNT post en daar staat dan ook TNT op de zegels.
Het grootste deel van wat er verder op volgt gaat over de verzameling die Jacques hierover opbouwde. Maar eerst een kort overzicht van wat er na de Wincor periode nog over automaatzegels te vertellen is.
Op 18 juli 2008 werd in de Kruidvat winkel in Hoofddorp (aan de Marktlaan) een Deense postautomaat geplaatst, de aCon met als nummer TNT00102, de eerste paar dagen met bruine automaatzegels en vanaf 21 juli met oranje automaatzegels, zoals de bedoeling was. Die machine zou tot 30 maart 2009 functioneren.
aCon strook; test en twee void zegels; 1,84€ en 7,00€; verzameling Jacques van Zandvoort
En om het verhaal compleet te maken: in 2008 en 2009 hebben op drie plaatsen in Nederland (maar niet in onze streek) ook nog Zweedse Gunnebo machines gestaan, terwijl PostNL in 2017 een Britse ‘Post&Go’ heeft geïnstalleerd op enkele plaatsen. Daar staan we bij stil in een andere web-publicatie in deze rubriek. De Post&Go automaten werden in 2019 en 2020 gesloten. Nederland heeft vanaf dat jaar geen automaatzegels meer.
Over aCon is op de website van Postaumaat het volgende te lezen:
“Vrij onverwacht zijn begin 2008 automaten van het Deense merk aCon geplaatst in Super de Boer supermarkten in Roosendaal, Breda and Ridderkerk, respectievelijk op 19, 20 and 21 februari 2008. Op 18 juli 2008 zijn nog twee aCon-automaten geplaatst en wel in Kruidvatwinkels in Hoofddorp en Veenendaal. Deze automaten geven naast automaatstroken ook verschillende soorten pakketstroken af voor onder andere verzekerd, aangetekend of remboursvervoer. Na een proefperiode van bijna 8 maanden zijn de aCon-automaten in Roosendaal, Breda en Ridderkerk op 9 oktober 2008 verwijderd. De automaten in Hoofddorp en Veenendaal zijn op 30 maart 2009 verwijderd”. En er staan de volgende illustraties bij.
Van Gunnebo-zegels is deze illustratie opgenomen op de Postaumaat website:
En deze Gunnebo strook is afkomstig van de verzameling van Jacques van Zandvoort.
Van de Post&Go zegels zijn dit mooie illustraties, ook van speciale automaatzegels bij het 45 jarig bestaan van de vereniging Postaumaat in 2018:
Zoals gezegd: de Post&Go zegels en hun geschiedenis zal aan de orde komen in een apart stuk op deze website.
In zijn postzegelwalhalla in Nieuw Vennep heeft Jacques grote kasten staan vol met postzegelboeken en in een van die kasten staan maar liefst 14 boeken met alleen maar automaatzegels. Jacques ging in de periode dat de machines er waren in Heemstede bijna dagelijks langs (op weg naar zijn werk) en vooral als de monteur er was (de machines gingen nogal eens stuk) kreeg hij de beschikking over van alles en nog wat, waaronder talloze foutdrukken en probeersels. Van wat hij verwierf hield hij een administratie bij en de (vele) betaalbewijzen zijn ook steeds deel van de verzameling, zodat ook duidelijk wordt hoe de posterijen met hun administratie omgingen.
Hier volgen voorbeelden van de eerste testfase van de Wincorzegels in november 2006.
Hieronder een pagina met allerlei waarden van Type 1 van PK000001, zoals die in Heemstede werden gebruikt tussen november 2006 en september 2007.
Jacques stuurde ook post met deze automaatzegels, op enveloppen van het bedrijf waar hij in die tijd werkte. Met poststempels van Heemstede Binnenweg 1 en 2.
En hier ook met de nieuwe TNT stempels, bij de opening van het kantoor te Heemstede op 6 november 2006. Inclusief een brief met als poststempel de vlag met de tekst ‘TPG Post heet voortaan TNT Post’.
Begin 2007 komen er nieuwe tarieven en daar zijn natuurlijk voorbeelden van; met aankoopbonnetjes!
Alle stappen werden nauwgezet bijgehouden.
Jacques was inmiddels op het postkantoor van Heemstede zo bekend dast hij zelf ook met de machine mocht testen.
Opnieuw stuurde hij post naar zichzelf, nu met de grotere machinezegels die bedoeld waren voor pakketpost en uitgerust waren met streepjescodes (‘track and trace’).
Bij deze automaatzegels gaat er veelvuldig wat mis, zoals uit onderstaande voorbeelden duidelijk wordt. Mét aankoopbewijzen, ook al hoefde er geen cent voor betaald te worden!
Machine 2 was inmiddels ook weer in gebruik, met aanduiding PK000002.
Maar er ging nog steeds vaak heel veel fout met de machines.
Uiteindelijk werd er nieuwe software geïnstalleerd in Heemstede in de hoop dat er minder fout zou gaan. Dat gebeurde in september 2007. Daarmee kwamen er twee types II: voor PK000001 en voor PK000002.
Hierbij een voorbeeld van hogere waardes.
Maar helaas….
Van alles kan er nog fout gaan…
Albumpagina na albumpagina…
En toen was het over: het postkantoor in Heemstede ging op 2 april 2009 dicht en het was einde verhaal voor de Heemsteedse automaatzegels.
Op die laatste dag snel nog even wat automaatzegels gekocht.
Maar een dag na de officiële sluitingsdag bleek het toch nog mogelijk om automaatzegels te kopen!
En ook nog maar even wat brieven verstuurd, want ‘schrijven zegt meer!’
Zelfs met mengfrankering, foutdruk en postuum gebruik!
Ook de Bond stuurde een keer wat terug met een automaatzegels als frankering. Hier met een stempel van PostNL uit 2014! Maar dat kwam omdat Jacques ze een retourenveloppe (met de automaatstrook) had gestuurd toen hij een zegel wilde laten keuren door de Bondskeuringsdienst.
De post zat er af en toe mee in haar maag.
Uit de enorme verzameling haalden we enkele voorbeelden, die samen een goed beeld geven van dit verzamelgebied. Het werd ook duidelijk dat de machines te vaak niet goed functioneerden, waardoor er al vrij snel een einde kwam aan deze innovatieve service. Maar niet aan de automaatzegels.
versie 29-05-2023