Duitse belangstelling voor de Haarlemmerolie-post
Op Hoop van Zegels heeft al jaren een speciale band met de postzegelvereniging in Osnabrück in Duitsland. We wisselen ook steeds onze periodieken uit en in het juninummer van 2021 stond een artikel van de hand van Heiko Deckert over de Haarlemmerolie. Dat artikel mogen we van ze overnemen op onze website en we zetten er ook een vertaling bij. We hebben zelf ook een grote online-verzameling poststukken m.b.t. de Haarlemmerolie aangelegd een daar zullen we ook een greep uit doen en toevoegen (TD).
Maar eerst het Duitse stuk
Het gaat om de bladzijdes 53-55 van dit tweede nummer van het jaar (juni 2021).
De bewerking:
Heiko Deckert (Georgsmarienhütte): Haarlemmerolie
Het bedrijf Gebr. Waaning-Tilly (afbeelding 1) in het Nederlandse Haarlem, niet ver van Amsterdam, is een chemisch bedrijf dat meer dan honderd jaar geleden ook opium verhandelde. Op beurzen waar ook poststukken worden verhandeld is het niet moeilijk om briefkaarten te vinden die reclame bevatten voor de ‘echte Haarlemmerolie’ en die naar Duitse klanten werden gestuurd.
De getoonde voorbedrukte kaart (afbeelding 2) is verstuurd op 30 september 1920 uit Gera (Reuß) en kreeg in Haarlem een bestellersstempel met het nummer "2" in een kleine cirkel. Het toenmalige internationale tarief voor briefkaarten (6.5.1920 – 31 maart 1921) was 40 Reichspfennig. Met de postzegels Mi.91 II en 141 in gemengde frankering is er 20 pfennig te veel betaald, waarschijnlijk te wijten aan onwetendheid. De voorgedrukte tekst verzekert de klant dat er geen vracht- en douanerechten hoeft te worden betaald. Het bedrijf lijkt ook rivalen te hebben gehad in de productie en distributie van haar Haarlemmerolie, want zij benadrukt de enige fabrikant te zijn van de ‘echte’ Haarlemmerolie. Haarlemmerolie werd geacht effectief te zijn tegen luchtwegaandoeningen, passief en actief roken, een ongezonde voedingswijze en reumatische aandoeningen. Het levert ook veel energie, wat helpt om de regeneratietijd na een sporttraining te verkorten en het vermijdt pijnlijke spieren en vermoeidheid en vermindert uitputtingsverschijnselen. Haarlemmerolie versterkt ook de nagels en de haargroei. En dit natuurgeneesmiddel is ook nog eens goed voor paarden.
Haarlemmerolie werd in de 17e eeuw in Haarlem ontdekt, toen die stad het centrum was van de westerse alchemie-beoefening. Haarlemmerolie bestaat [zie aanvullingen] uit drie basis ingrediënten in een capsule van 200 mg: zwavel 16%, terpentijn 80%, en lijnolie 4%. De combinatie van deze drie ingrediënten maakt de zwavel voor het lichaam biologisch beschikbaar zodat het menselijk organisme er volledig effect van kan hebben.
Haarlemmerolie wordt al meer dan 80 jaar medicinaal gebruikt in Frankrijk waar het onder medische supervisie wordt toegepast, resulterend in talrijke klinische ervaringsrapporten.
In 1672 ontwikkelde onderwijzer Claes Tilly experimenteel zijn huismiddeltjes die vooral bedoeld waren tegen urinewegontsteking en voor de behandeling van galstenen en nierstenen. Claes Tilly testte dit medicijn op arme patiënten en op zijn kennissen en begon het geleidelijk te verkopen. In 1694 trouwde Claes Tilly, als kinderloze weduwnaar, met Jannetje Booms. Ze was een weduwe met een jonge baby. In 1696 verleende de gemeente Haarlem aan Tilly goedkeuring voor de productie en de verkoop van Haarlemmerolie in eigen productieruimtes. Het middel werd steeds populairder in Nederland en werd daarbuiten ook veel gebruikt in de scheepvaart. En gaandeweg werd het middel tegen steeds meer kwalen ingezet.
Het bedrijf werd uitgebreid in 1725 toen Claes Tilly zijn oudste stiefkleinzoon, Leendert Jonkhout, in het bedrijf opnam, dat in de Haarlemse Achterstraat ‘Oprechte Haarlemmerolie’ produceerde. In zijn testament, dat Claes Tilly in 1734 had geschreven, legde hij de manier vast waarop het bedrijf zou moeten opereren als het zou worden overgenomen en Leendert Jonkhout werd de eerste officiële opvolger. In 1762 overleed Leendert Jonkhout en Claas de Koning, een (stief-) achterkleinzoon van de oprichter Claes Tilly nam de leiding van het bedrijf over. Daarnaast werd de naam van het bedrijf veranderd in de naam die het nog steeds voert: C. de Koning Tilly (zie afbeelding 3).
Door de eeuwen heen heeft het bedrijf gehad veel opvolgers gehad en heeft het heel wat politieke spanningen doorstaan, zoals de bezetting door Napoleon en veel later door de Duitsers. Ook kreeg het te maken met de invoering van de geneesmiddelenwetgeving.
In 2017 werd het bedrijf C. de Koning Tilly B.V. overgenomen door de Sacha-Yoast Beheer B.V. groep van Ruud van Dobben, inmiddels de elfde generatie van dit familiebedrijf. Om de historische familiebanden niet te verbreken blijft de familie eigenaar van één aandeel in het bedrijf.
Afbeeldingen:
1: reclame voor echte Waaning-Tilly olie uit Haarlem
2: bedrijfspostkaart, op 30 09 1920 verstuurd van Gera naar Haarlem
3: het bedrijfspand van C de Koning Tilly, in de jaren ’60 van de 20e eeuw.
Aanvullingen door TD
Veel van de historische informatie in dit artikel in het blad van onze zustervereniging komt van de Duitse versie van de website van het bedrijf vm C. de Koning Tilly zelf, een website die trots vermeld dat het bedrijf dit jaar 325 jaar bestaat. Er zijn van die website ook Nederlandse, Franse, Duitse, Engelse en Chinese versies. De website verwijst ook naar een wikipediapagina, die meer context geeft over dit ‘medicamentum gratia probatum’, wikipedia heeft over dit lemma ook versies in het Arabisch, Engels, Frans en IJslands, maar dus niet in het Duits). Daar staat ook dat de Achterstraat inmiddels Anthoniestraat heet en dat het bedrijfspand in 2005 verkocht is aan een projectontwikkelaar. Ook is er te lezen dat Ruud van Dobben ontkend zou hebben dat er lijnolie gebruikt werd in het recept en dat dat fabeltje ooit de wereld in is gebracht om namakers een rad voor ogen te draaien. Het bedrijf van C. de Koning Tilly heeft dan ook diverse malen geprobeerd om namakers juridisch te vervolgen en vooral met concurrent Waaning Tilly is er al heel lang grote onmin. Het is dus wel ironisch dat het artikel in ons zusterblad begint met een reclameplaatje en een briefkaart van deze concurrent! Waarbij er dus een woordenstrijd is tussen ‘oprecht’ (C. de Koning Tilly) en ‘echt’ (Waaning Tilly).
Op het internet, bij onze eigen OHvZ rondzendingen poststukken en in verzamelingen bij onze leden zijn regelmatig briefkaarten te vinden van beide bedrijven en die geven ook aan dat niet alleen Duitsland afzetgebied was. Uit een groot aantal voorbeelden die we tot nu toe digitaal verzamelden kiezen we er een paar.
Om te beginnen een van de oudste poststukken: een kaart uit het Duitse Bochum uit het jaar 1887, waarbij er van uit werd gegaan dat de Haarlemse posterijen wel zouden weten waar dit bedrijf was gelokaliseerd. Het is een kaart uit de verzameling van Dik de Geus.
En dit is een voorbedrukte kaart (voor- en achterzijde) uit 1907 vanuit Duitsland, afkomstig uit de rondzending poststukken die rondging in april 2021.
En hier een voorbedrukte kaart uit Frankrijk, verstuurd in 1931 en afkomstig van Delcampe, en daar op dit moment nog steeds te vinden.
Bron: Delcampe.
En Dik de Geus heeft in zijn verzameling een wel heel bijzondere brief aan de Koning Tilly, uit Polen, verstuurd in 1952.
Dit is een wat latere foto van het bedrijfspand van C. de Koning Tilly, een foto uit het Haarlems Dagblad van 1978. Vergelijk met afbeelding 3 uit het Duitse artikel!
Van de concurrent, Waaning-Tilly, zijn ook veel poststukken bekend (en digitaal opgeslagen in ons postgeschiedenis archief), naast degene die in het Duitse artikel zijn afgedrukt (als afbeelding 2).
Ook hier beginnen we met een vroeg poststuk: een briefkaart uit Franeker uit 1894 en afkomstig van eBay. Ook hier een poststuk zonder adres. En met bestellersstempel A.33.
Bron: eBay
Opnieuw uit de verzameling van Dik de Geus een mooi voorbeeld van een voorgedrukt poststuk uit Duitsland (uit 1910) en de uitleg die Dik erbij geeft.
Uit de verzameling van Jan Groenendijk komt deze voorbedrukte kaart uit Beieren, verstuurd in 1921 en nog met een Beierse postzegel met opdruk Deutsches Reich. De kaart toont ook een postbus bestellersstempel 6.
En ook voor Waaning Tilly een voorbedrukte kaart uit Frankrijk, uit 1930, en ook deze komt van Delcampe.
Bron: Delcampe
Tenslotte een foto die ik in 2018 maakte van het gebouw in de Doelstraat waar Waaning Tilly ooit was gevestigd.
En een vergroting van de gevelsteen:
versie 04-11-2021